دستور زبان فارسى/ مقدّمه

دانش هاى گسترده امروز، هريك در روز نخست، گزاره هاى اندكى بودند كه بعداً با گذشت زمان، گسترش يافتند و چه بسا به صورت رشته هايى از علوم درآمدند. ارسطو مى گويد: ما از پيشينيان درباره قياس هاى منطقى، جز چند قاعده اندك چيزى به دست نياورديم، ولى براى تفصيل اين قواعد و بيان شرايط هر قياسى و اقسام آن و جداسازى قياس منتج از قياس عقيم، بيدارى ها كشيديم و خود را به رنج افكنديم.[1]

اين نه تنها منطق صورى است كه داراى چنين سرگذشتى بوده، بلكه همه علوم از روز نخست از چند مسأله آغاز شده و بعد، راه تكامل را پيموده است. پايه گذار علم نحو ابوالاسود دئلى از اميرمؤمنان(عليه السلام) چند مسئله بيش نياموخت ولى خود او و ديگران در توسعه اين علم كوشيدند تا آنجا كه علوم ادبى، فزون از ده رشته شد و «مفتاح العلوم» سكاكى همه را يكجا آورده است.

اما گردآورى اين علوم در يك كتاب، و ارائه نظريات گذشتگان در يك مسئله، آنگاه اظهار نظر، كار يك نفر نيست، و از قديم الايام گفته اند «همه چيز را همگان دانند» و لذا دانشنامه نويسى در عصر حاضر به صورت گروهى انجام مى گيرد و مدخل ها به افراد گوناگون سفارش داده مى شود كه هركدام در آن مدخل تخصص و يا اطلاعات خوبى داشته باشند.

امّا گاهى در اين ميان، نابغه هايى پيدا مى شوند كه در پرتو استعداد درخشان خود و پشتكار فراوان توانسته اند خلاصه علوم متداول را برابر مدخل ها و مسائل آن در يك دانشنامه گرد آورند، و چنين كار بزرگ جز با توفيق الهى به ضميمه توان نويسنده امكان پذير نيست. ما در اينجا نام هاى نويسندگان دانشنامه به زبان پارسى را مى آوريم تا هم تقديرى از آنها شود و هم خواننده به ريشه اين نوع معجم نگارى در طول قرون آشنا شود.

پيشينه دايرة المعارف نويسى به زبان فارسى

اگر خصيصه اصلى دايرة المعارف را جامعيت و اشتمال آن بر همه يا بيشتر دانش ها و فنون بدانيم، در زبان فارسى به ترتيب تاريخى مى توان آثار مذكور در زير را در عداد دايرة المعارف ها ياد كرد:

1)«دانشنامه علايى» در شاخه هاى متعدد حكمت قديم، تأليف فيلسوف و طبيب نامدار ايرانى بوعلى سينا در قرن چهارم; 370ـ428(درباره اين كتاب ر فرهنگ آثار ايرانى ـ اسلامى، ج3، ص 380ـ 383).

2) «دانشنامه حكيم مَيْسرى» در طب به صورت منظوم، تأليف به سال 367 تا 370(ر همان، ص 383ـ 384).

1. شرح منطق منظومه سبزوارى، ص 6 به نقل از منطق شفا.