بايد پرسيد كه اجتماع در مصداق چه ارتباطى به اتحاد درمفهوم دارد؟

در پايان مى گوئيم اين كه نويسنده اصرار دارد كه شكر زبانى را از ارزش بياندازد، چندان كليت ندارد و بلكه موارد فرق دارد، به طورى كه ممكن است در برخى از موارد مطلوب همان شكر زبانى باشد، چنانكه مطلوب پس از صرف غذا همين است و گاهى ممكن است مطلوب فوق اين باشد، و در هرحال شكر زبانى و عمـلى هر دو از مصـاديق شكر هستـند ولـى آيـا كـدام يك مـا را از عذاب الهـى مى رهاند، اين مطلب خارج از بحث تفسيرى است.

زيرا هدف در تفسير شناختن « ما وُضِعَ لَه» اين الفاظ ومراتب و مصاديق آن است واما كدام يك مايه نجات است از موضوع و هدف تفسير بيرون است واگر دسته مخصوصى از شكر(شكر عملى ) موجب نجاتند، سبب نمى شود كه از وسعت معنى لغوى آن بكاهيم و آن را به مصاديق معينى منحصر نمائيم.

در پايان ياد آور مى شويم براى آگاهى از مفهوم « عبادت» به كتاب « مبانى توحيد از نظر قرآن » ص 388 ـ 403 مراجعه فرمائيد.

چنان كه در باره توحيد در اطاعت و تفاوت آن با توحيد در عبادت به همان كتاب ص 335 ـ 345 باز گشت فرمائيد.