هم راست و هم دروغ بوده باشد- .

اينكه يك فكر از يك حيث و يك جهت- محال است هم حقيقت و صحيح باشد و هم خطا و غلط- بر يك طفل دبستانى نيز مخفى نيست- آيا خود دانشمندان مادى حاضرند قبول كنند- اصول فلسفى و منطقى آنان هم صحيح است و هم غلط- آيا همين مطلب كه الان از آنها نقل كرديم- كه گفتند ممكنست يك چيز هم حقيقت و هم خطا بوده باشد- ممكن است هم حقيقت و هم خطا- و هم صحيح و هم غلط بوده باشد- .

آنچه از دانشمندان در باب- اجتماع حقيقت و خطا نقل كرديم- در باره تئوريها و فرضيه‌هاى بزرگ علمى است- و منظورشان اينست كه يك تئورى و يك فرضيه- كه مشتمل بر چندين مطلب و شامل چندين واحد فكرى است- ممكنست داراى يك جزء حقيقت و يك جزء خطا بوده باشد- البته اين چيزى است كه قابل قبول است- و ربطى به اصل وحدت ضدين ندارد- .

ما در باره اين مطلب در همين مقاله- آنجا كه نظريات ماترياليسم ديالكتيك را- بالخصوص در باره ارزش معلومات بيان و انتقاد مى‌كنيم- بحث زيادترى خواهيم كرد

[4-] آيا حقيقت موقت است يا دائمى

اين مطلب نيز شايسته دقت است- دقت در اين مطلب از بسيارى از اغلاط- و اشتباهات جلوگيرى مى‌كند- .

محققين از منطقيين و فلاسفه قديم- يكى از خواص حقيقى بودن مفاهيم- و محتويات فكرى را دوام مى‌دانستند- و مى‌گفتند حقايق دائمى هستند- شيخ الرئيس ابو على بن سينا در منطق شفا - در باره اين مطلب بحث كافى كرده- .

براى عده‌اى از دانشمندان جديد- و بالاخص ماديين اين مطلب توليد اشتباه كرده است- و گمان كرده‌اند مقصود اين بوده- كه موضوع يك فكر حقيقى و مطابق با واقع- بايد يك امر ثابت و جاويدان باشد- و از اين راه بحمله پرداخته‌اند- و مدعى شده‌اند كه اين عقيده از آنجا- براى دانشمندان قديم پيدا شده است- كه به اصل تغيير در طبيعت توجه نداشته‌اند- و با توجه به اصل تغيير در طبيعت- بايد گفت حقايق موقتند نه دائمى- .

ماديين اعتقاد به دائمى بودن حقايق را- از آثار جمود منطق قديم- و از خواص تفكر متافيزيكى مى‌دانند- .

بنا بر اين لازم است- در باره اين مطلب توضيح بيشترى بدهيم- .

ابتداء پيش از آنكه- وارد بحث دوام و توقيت حقيقت بشويم- براى آنكه از خلط مبحث جلوگيرى كرده- و دو مطلب را از يكديگر تفكيك كرده