نام کتاب : روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن نویسنده : الرازي، ابوالفتوح جلد : 9 صفحه : 43
هدى و راه راست،متابعت نكنند شما را،ازآنجا كه جماداتند و عاقل نهاند.و سمع و بصر ندارند.و بر قول ديگر:اگر اين بتپرستان را دعوت كنى،فرمان نبرند و متابعت نكنند[شما را] [1]؛ازآنجا كه بعيد الفهم قليلالفكراند.پس،از بعد فهم و قلّت فكر ايشان و غفلت و نادانى اينان،بر ايشان يكى است اگر دعوت كنى و اگر نكنى كه ايمان نيارند كه در سابق علم من آن است كه ايشان بر كفر ميرند،و مثله قوله تعالى: وَ سَوٰاءٌ عَلَيْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لاٰ يُؤْمِنُونَ [2]،و براى آنكه مطابقت لفظ نگاه نداشت،في قوله: سَوٰاءٌ عَلَيْكُمْ أَ دَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنْتُمْ صٰامِتُونَ ،و نگفت:ام صمت م [3]،تا مطابق بودى با سر آيت نگاه داشته بود،كه رءوس الآى في القرآن بمثابة القوافى فى الشّعر.و آنجا كه عذر نباشد هم اين مراعات نمىكنند، يكبار چنان مىگويند و يكبار چنين،كما قال الشّاعر:
سواء اذا ما اصلح اللّه امرهم علينا ادثر ما لهم ام اصارم و قال الآخر:
سواء عليك النّفر ام بتّ ليلة باهل القباب من نمير بن عامر إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّٰهِ عِبٰادٌ أَمْثٰالُكُمْ ؛آنگه خطاب كرد با بتپرستان و ايشان را تقريع و ملامت كرد.گفت آنان را كه شما مىخوانى و عبادت مىكنى، بندگانند هم چون شما عاجزاند و اسير و محتاج،و اگر باور ندارى ايشان را بخوانى تا اجابت كنند شما را و التماس اجابت كنيد اگر راست مىگوييد.و براى آن بتان را «عباد»گفت كه اشتقاق عبد و عبوديّت از مذلّت است،يعنى ذليلاناند،من قولهم:طريق معبّد،اى موطّأ مذلّل،و بعير معبّد اذا كان مطليّا بالقطران فهو اذا ذليل.
و جبّائى گفت:معنى آن است كه:ملك خداىاند-جلّ جلاله-چنان كه بنده ملك مالك باشد،چون مىدانند [4]كه ايشان عبيداند و مماليكاند و مالك نهاند،از عقل چگونه روا مىدارند [5]كه ايشان را پرستند [6]،[قال الشّاعر] [7]:
[لا اعبدنّك يوما لا ابتغى منك رفدا] [8]فانت مثلى عبد ففيم اعبد عبدا و قوله: فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ ،لام امر غايب است،بگوييد تا اجابت كنند شما را