وَ يَلْعَنُهُمُ اللاّٰعِنُونَ .

مجاهد گفت:بهايم‌اند كه عصاة بنى آدم را لعنت كنند،چون قحطى پديد آيد گويند:به شوم [1]گناه شماست كه باران از ما بازگرفتند.

و قوله: إِلاَّ الَّذِينَ تٰابُوا ،مگر آنان را كه [2]توبه كنند.حق‌تعالى چون وعيد به غايت رسانيد،پوشندگان و پنهان‌كنندگان را خواست تا يك‌بارگى نوميد نشوند و بدانند كه ايشان را طريقى هست به خلاص خود متمكّن‌اند در سراى تكليف ازآن‌كه خويشتن برهانند،گفت:اين‌همه هست مگر آنان را كه توبه كنند از گناه مقدّم، يعنى كتمان صفت رسول-عليه السّلام.و حملش كردن بر عموم از كفر و جمله گناهان اولى‌تر باشد.

و بيان كرديم كه:«توبه»پشيمانى باشد بر گذشته و عزم در آينده بر آنكه مثل آن نكند [3]. وَ أَصْلَحُوا ،و عمل خويش سره بازكنند فيما بينهم و بين ربّهم،كارى كه از ميان ايشان و خداى باشد با صلاح آرند.

اصمّ گفت:آن خواست كه اصلاح كنند به علم آنچه افساد كرده باشند به جهل. وَ بَيَّنُوا ،و بيان كنند آنچه كتمان كرده باشند از صفت رسول-عليه السّلام-و آيت رجم.

محمّد جرير گفت:«بيّنوا»،يعنى توبه اظهار كنند به اخلاص عمل تا آنان كه ايشان را بر [4]كفر و عمل باطل ديده باشند،ايشان را بر ايمان و عمل صالح ببينند [5].

فَأُولٰئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ ،من توبۀ ايشان قبول كنم،يقال:تاب العبد الى اللّه و تاب اللّه على العبد. وَ أَنَا التَّوّٰابُ الرَّحِيمُ ،بيان اين كرده شد پيش از اين.

آنگاه حكم آنان گفت كه اصرار كنند و توبه نكنند: إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ مٰاتُوا وَ هُمْ كُفّٰارٌ ،«واو»اوّل عطف است،و دوم [6]حال،گفت:آنان كه بر كفر مقام كنند تا بميرند، أُولٰئِكَ عَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللّٰهِ ،ايشان آنان باشند كه لعنت خداى بر ايشان باشد،و لعنت فريشتگان و لعنت مردمان جمله.