نام کتاب : روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن نویسنده : الرازي، ابوالفتوح جلد : 14 صفحه : 220
آنگه وصف آن مشركان كرد و شرح حال ايشان در مآلشان [1]،گفت: اَلَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلىٰ وُجُوهِهِمْ إِلىٰ جَهَنَّمَ ،آنان كه ايشان را حشر كنند،يعنى زنده كنند.
و«على»تعلّق دارد به محذوفى،و تقدير آنكه:فيحسبون على وجوههم الى جهنّم، و ايشان را بر روى به دوزخ كشند. أُوْلٰئِكَ شَرٌّ مَكٰاناً ،ايشان بدترين خلقان باشند به جايگاه،چه جايگاه ايشان دوزخ بود و از آن بدتر جاى نيست. وَ أَضَلُّ سَبِيلاً ،و گمراهتر به راه.و نصب هر دو بر تميز است.
ابو هريره روايت كرد از رسول-عليه السّلام-كه او گفت:خلقان را روز قيامت بر سه گروه حشر كنند:گروهى سواران باشند،و گروهى پيادگان كه بر قدم مىروند رفتنى تيز،و گروهى را بر روى مىكشند.
آنگه در حديث موسى-عليه السّلام-گرفت و گفت: وَ لَقَدْ آتَيْنٰا مُوسَى الْكِتٰابَ ،ما موسى را كتاب داديم،يعنى تورات. وَ جَعَلْنٰا مَعَهُ أَخٰاهُ هٰارُونَ وَزِيراً ،و برادرش را [2]هارون را با او وزير كرديم.و«وزير»فعيل باشد به معنى مفاعل [3]،يعنى موازر و معاون،و آزره أي اعانه.و حقتعالى ايشان هر دو برادر را نبوّت داد و به يك جاى به فرعون و قوم او فرستاد تا پشت و يار يكديگر باشند.
فَقُلْنَا اذْهَبٰا ،گفتيم ايشان را كه:بروى به آن قوم كه آيات و دلالات ما را تكذيب كردند و دروغ داشتند،يعنى گروه فرعون.و در كلام محذوفى هست اين جا، و التّقدير:فكذّبوهما فَدَمَّرْنٰاهُمْ تَدْمِيراً ،ايشان را تكذيب كردند،ما ايشان را هلاك كرديم و دمار از ايشان بر آورديم.و الدّمار،الهلاك.
وَ قَوْمَ نُوحٍ ،و قوم نوح را چون پيغامبران را به دروغ داشتند غرق كرديم ايشان را.
و نصب او بر فعل محذوف است،و التّقدير:و أَغْرَقْنٰاهُمْ ،و اوّل [4]بيفگند لدلالة الثّاني عليه،و مثله قوله: وَ الْقَمَرَ قَدَّرْنٰاهُ مَنٰازِلَ [5].
وَ جَعَلْنٰاهُمْ لِلنّٰاسِ آيَةً ،و ايشان را به علامتى و عبرتى كرديم،و به دست نهاديم براى ظالمان و كافران عذابى سخت مولم،جز آن عذاب كه در دنيا به ايشان رسيد.