گفته‌اند:ابن العمّ است،يعنى پسران عمّ‌اند آنان كه دعوت مى‌كنند پسران عمّ خود را با كفر.

قوله: يَدْعُوا لَمَنْ ضَرُّهُ ،نحويان در اين«لام»خلاف كردند،بعضى گفتند:

صله است و زيادت،و التّقدير:يدعوا من ضرّه،و بعضى گفتند:تأكيد است در بيان آن‌كه مضرّت او بيشتر از منفعت است،و اين حال مؤكّد و بليغتر است،و اين معنى سخت ظاهر است،«لام»براى آن آورد.بعضى دگر گفتند:جواب قسمى مضمر است،اى يدعو [1]و اللّه لمن ضرّه اقرب من نفعه،بعضى دگر گفتند:يدعوا [2]،به معنى يقول است،چنان كه عنتره گفت:

يدعون عنتر و الرّماح كأنّها اشطان بئر في لبان الادهم
اى يقولون يا عنتر [3]،و خبر محذوف [4]باشد،و التّقدير:يقول لمن ضرّه اقرب من نفعه آلهة او اله.و بعضى دگر گفتند:يدعو [5]از صله ضلال است،يعنى ذٰلِكَ هُوَ الضَّلاٰلُ الْبَعِيدُ ،الّذي يدعوه.

آنگه ابتدا كرد و گفت: لَمَنْ ضَرُّهُ أَقْرَبُ مِنْ نَفْعِهِ ،و محلّ او رفع بود بر ابتدا،و خبر او لَبِئْسَ الْمَوْلىٰ وَ لَبِئْسَ الْعَشِيرُ ،باشد،و گفتند:كلام بر تقديم و تأخير است، يعنى لمن ضرّه اقرب من نفعه يدعو [6]بر ابتدا و خبر [7]بعضى دگر گفتند:اين بر تكرار است على سبيل التّأكيد،و التّقدير:يدعوا [8]لمن ضرّه اقرب من نفعه يدعوا [9]،آنگه دوم بيفگند اكتفا به اوّل كرد.و بعضى دگر گفتند:به اين تأويلات متعسّف حاجت نيست چه اين در كلام عرب شايع است،و قد سمع منهم اعطيتك لما غيره خير منه و عنده لما غيره خير منه.و العشير،فعيل به معنى مفاعل،اى المعاشر و الخليط و الصّاحب،بد رفيق و همساز است بتان ايشان را.

إِنَّ اللّٰهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا ،آنگه چون ذكر كافران و احوال ايشان و معبودان ايشان بگفت،احوال مؤمنان بگفت و ثواب ايشان،گفت:خداى تعالى مؤمنان را كه عمل صالح كنند به بهشتهايى [10]برد كه در زير درختان آن جويها روان باشد كه خداى