محلّ رفع است به ابتدا،و تقديره:هذه السّورة. تِلْكَ ،مبتداى دوم است و آيٰاتُ خبر اوست،و الر آيتى نيست باتّفاق براى آن‌كه مضاهى رءوس آيات نيست بخلاف «طه»،كه آن آيتى است براى آن‌كه [2-ر]مطابق رءوس آيات است،و آيٰاتُ ، دلالات و حجج باشد و روا بود كه مراد آيات [1]،قرآن است و مراد به اَلْكِتٰابِ ، قرآن است بلا خلاف،و اَلْمُبِينِ ،محتمل است دو معنى را:[يكى روشن]يكى بيان‌كننده براى آن‌كه«ابان»هم لازم باشد و هم متعدّى،يقال:ابان الشىء [2]و ابنته اذا بيّنته.

مجاهده و قتاده گفتند:«مبين»را معنى آن است كه بيان‌كننده حلال و حرام است و قضايا و احكام است.

إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ ما فروفرستاديم اين كتاب قرآن. قُرْآناً ،نصب او بر حال است از ضمير مفعول به.و بيان كرديم كه اشتقاق قرآن من قرأت الشّىء اذا جمعته باشد.

عَرَبِيًّا ،صفت قرآن است و«يا»نسبت است يعنى به لغت عرب. لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ،تا همانا شما بدانى و تعقّل كنى و در فهم معانى و اغراض او عقل كار بندى.و«عقل» عبارت است از مجموع علومى كه ممكن بود [3]كه به آن استدلال كنند به شاهد [4]بر غايب،و فرق كنند به آن ميان حسن و قبيح [5].آنگه بر توسّع بر دگر علمها اجرا مى‌كنند،و در آيت دليل است بر حدوث قرآن براى آن‌كه خداى تعالى وصف كرد آن را به آن‌كه منزل است و مجموع است و منسوب است با لغت عرب.[و اتّفاق است كه لغت] [6]به مواضعه [7]شناسد و مواضعه [8]قديم نيست پس در آيت سه دليل است بر حدوث قرآن:

يكى قوله: أَنْزَلْنٰاهُ ،و دگر: قُرْآناً ،و سديگر [9]: عَرَبِيًّا از اين وجه كه گفتيم كه منزل قديم نباشد،و قرآن جمع بود و مجموع،بعضى بر بعضى مقدّم بود و قديم را