مصنفات ص 167،170).

پارۀ از تركيبات در معنى فلسفى و منطقى واسِطۀ در اثبات واسِطۀ در تَصْديق واسِطِۀ در ثُبوت واسِطۀ در عُرُوض «و لكن الواسطة فى العروض لها اقسام منها كحركة السفينة لحركة جالسها و منها كابيضية البياض لا بيضة الجسم حيث ان الاولين موجودتان بوجودين منفصلين فى الوضع و الاخيرتين كذلك و لكن متحدتان فى الوضع و منها كالجنس و الفصل حيث ان الفصل علة لتحصل الجنس و هما متحدان فى الوجود للحمل سيما فى البسائط الخارجيه» (شرح منظومه ص 21)رجوع به واسطه شود.

و واصلان مقربان و سابقانند و دو طائفه‌اند يكى آنكه بعد از وصول و فنا حق ايشان را براى ارشاد خلايق خود رجوع مينمايد و ديگر آنكه بعد از وصول و فنا ايشان را بخلق رجوعى نيست فرقه اول مشائخ‌اند و فرقۀ دوم مخدومانند.

رجوع بفرهنگ مصطلحات عرفا تأليف نگارنده شود.

واصِليَّه

-(اصطلاح عرفانى)و واصليه كسانى‌اند كه گويند ما بخدا و اصل شده و مع گرديده‌ايم و مقصود واقعى حاصل كرده‌ايم.

و اصل بن عطا شاگرد حسن بصرى بود و در مسائلى با وى اختلاف كرد و ازو كناره گزيد و بدين روى آنها را معتزلىگويند.

مذهب اعتزال بر چهار ركن استوار است نفى صفات زائد بر ذات بدين معنى كه آنان در باب صفت قدرت،علم و كلام و غيره نظر خاصى دارند كه با دقت‌هاى فلسفى آميخته است و ازين روى خود را اهل توحيد و عدل محسوب دارند،ديگر گويند كه اعتقاد به قدر دارند لكن از بررسى كلمات آنان خلاف اين ثابت است اينان كاملا تابع عقل‌اند و عقل را حاكم بر شرع ميدانند بر خلاف اشعريان،اعتقاد به منزلت بين منزلتين يا امر بين الامرين يعنى حد فاصل بين جبر و اختيار كه اين هم معلوم نيست كه ريشه‌اش از معتزليان باشد و بهر حال اينان در باب مسائل كلامى غور بسيار كرده‌اند و مذهب را با فلسفه در آميخته‌اند گويند اصل ديگر اينان بررسى جنگ جمل و صفين بوده است كه خواسته‌اند از نظر انطباق با روح شريعت و عدم انطباق آن را بررسى نمايند تاريخ اين فرقه مقرون بحوادث و اوج و حضيض‌ها است كه بايد بكتب مذاهب و ملل و نحل مراجعه شود.

(از ملل و نحل شهرستانى ص 200، 210)

واقِعْ

-در ادب فعل متعدى را گويند.

در عرفان مراد از واقع معنائى است كه اندر دل پديد آيد و بقا يابد بر خلاف خاطر و بر هيچ وجه مر طالب را آلت دفع كردن آن نباشد چنانكه گويند«خطر على قلبى و وقع فى قلبى»پس دلها محل خواطرند اما واقع جز بر دل صورت نگيرد كه حشو آن جمله حديث حق باشد و از