التهافت ص 197،244،333-شفا ج 2 ص 804،551،425-ش ص 280-اسفار ج 3 ص 19).

در نزد عرفا واحد و واحديت،اعتبار ذاتست از آن رو كه تمام اسماء از وى است و واحديت اسماء بذات اوست و تكثرات اسماء بصفات.

شاه يكى غلام صد،باده يكى و جام صد
ذات يكى صفت بسى،خاص يكى و عام صد
نام يكى اگر يكى صد نهد اى عزيز من
صد نشود حقيقش يك بود او بنام صد
(از رسائل شاه نعمت الله ص 21) واحد حقيقى نيز بر دو قسم است يا واحد بالوهم است و يا بالفعل است واحد و همى عبارت از واحد عددى است كه اصل عدد و مبدأ آنست.

واحد حقيقى موجود بالفعل عبارت از معنائى است كه متغير و متكثر و مستحيل نيست و متصف بصفتى از صفات اجسام نيست و در معرض كون و فساد هم نيست و شبيه بچيزى نيست و او ذات حق تعالى است.

(الهداية الى فرائض القلوب ص 58).

شاعر گويد:

صفت و ذات جمع كن با هم
واحدش جواز عارفان فافهم؟
پارۀ از تركيبات در معانى فلسفى:

واحِدِ بِالاتِّصال

-واحد بالاتصال عبارت از واحد شخصى است كه منقسم باجزاء مقداريۀ متشابه شود و از جهتى بالفعل و از طرفى حاوى كثرت باشد(شفا ج 2 ص 426)رجوع شود به واحد.

واحِدِ بِالاجْتِماع

-رجوع بواحد و (شفا ج 2 ص 426)شود.

واحِدِ بِالتَّركيب

-رجوع بواحد شود.

واحِدِ بِالجِنْس

-رجوع بواحد شود.

واحِدِ بِالذات

-واحد بالموضوع و بالشخص و بالجنس و بالنوع را واحد بالذات گويند در مقابل واحد بالعرض كه واحد بالمناسبة...است رجوع بواحد و(شفا ج 2 ص 425) شود.

واحِدِ بِالصُّوَرة

-دو يا چند امرى كه در صورت نوعيه و يا فصل متحد باشند واحد بالصورت‌اند چنانكه امورى كه واحد بالصورةاند واحد بالجنس‌اند و امورى كه قابل قسمت از هم نباشند و داراى يك صورت باشند واحد بالصورةاند (از تفسير ص 545).

واحِدِ بِالطَّبع

-دو يا چند امرى كه از لحاظ وضع و سازمان طبيعى وحدت داشته باشند واحد بالطبع‌اند مانند دو موجود طبيعى كروى الشكل و يا دو امرى كه از لحاظ خواص يكى باشند.

(از شفا ج 2 ص 446).

واحِدِ بِالعَدَد

-رجوع بواحد و( تفسير ص 831،545)شود.

واحِدِ بِالعَرَض

-دو يا چند امرى كه در امرى عرضى با يكديگر وحدت داشته باشند واحد بالعرض‌اند.

رجوع بواحد و(شفا ج 2 ص 425) شود.

واحِدِ بِالفَصْل

-رجوع بواحد و