صلاة ظهر-كه وقت اداى آن از زوال شمس الى غروب آن بطول مى‌انجامد و يا نذر مطلق كه وقت اداى آن بكلى نامحدود و براى مادام العمر است-ولى هرگاه زمان اداى آن فورى و يا مساوى با خود واجب باشد آن را واجب مضيق نامند مانند اداى دين كه واجب فورى است- يا صوم كه زمان اداى آن مساوى با خود عمل است يعنى با آغاز زمان آن،نفس عمل آغاز،و يا اتمام آن نفس عمل پايان ميپذيرد.

تَضادِّ بين دو واجب

:تكاليفى كه بر عهدۀ مكلف قرار ميگيرند ممكن است همه آنها در آن واحد قابل انجام باشند مانند صوم و صلاة كه اتيان هر دو توأما بر مكلف مقدور است ولى گاهى جمع بين آنها مقدور نمى‌گردد و اتيان يكى مانع از انجام ديگرى ميشود،در اين صورت آن دو واجب،ضد يكديگر شناخته شده و وجود يكى مستلزم فقدان ديگرى خواهد شد.

دو واجبى كه ضد يكديگر هستند ممكن است هر دو موسع و يا هر دو مضيق يا يكى موسع و ديگرى مضيق باشند.

1-چنانچه هر دو موسع باشند امر بر يكى مقتضى نهى از ديگرى نمى‌گردد چه آنكه در اين صورت امر مزبور بر لزوم اتيان واجب و منع از ترك آن دلالت نمى‌كند تا مستلزم حرمت ضد آن گردد زيرا در واجب موسع مادامى كه ساعت تضييق(آخرين لحظۀ امكان)فرا نرسيده است ترك مأمور به و تاخير و احاله آن از آنى به آن ديگر جائز است-پس دراين صورت چون خود مامور به در هيچ يك از آنات مزبوره حتمى الاداء نيست لذا طبعا نمى‌تواند مقتضى حرمت ضد خود گردد مگر آنكه آنات موسعه سپرى گشته و واجب مزبور بواجب مضيق تبديل شود كه البته در اين صورت تابع احكام شقوق ديگرى كه ذيلا ذكر ميشوند خواهد گرديد.

2-چنانچه هر دو مضيق باشند در اين صورت چنانچه واجبين از حيث اهميت با هم مساوى باشند مكلف در اختيار هر يك از آنها مخير خواهد بود مانند نجات دو غريق-ولى هرگاه يكى مهمتر از ديگرى باشد طرف مهمتر را بايد اختيار كند مانند صوم و جهاد فى سبيل الله كه دومى مهمتر است و همچنين اگر يكى مربوط بحق الله و ديگرى بحق الناس باشد (بنا بر مشهور)رعايت جانب حق الناس لازمتر است مانند دين و زكاة كه اداى دين مقدم ميباشد-پس در اين قبيل موارد:در صورت تساوى واجبين امر متعلق بر يكى مستلزم نهى از ديگرى نيست ولى در صورت عدم تساوى امر بر راجح مستلزم حرمت مرجوع ميگردد.

3-هرگاه يكى مضيق و ديگرى موسع باشد در اين صورت رجحان با مضيق خواهد بود و بعبارة اخرى امر متعلق بر مضيق موجب حرمت موسع ميگردد مانند نجات غريق-و صلاة ظهر(قبل از حلول اوان تضييق).

(اصول رشاد ص 77-76)

واجِبِ نَفْسى

-(اصطلاح اصولى، فقهى)عبارت از امرى است كه فى نفسه مطلوب باشد به آنكه مصلحتى كه سبب