بدلالت اقتضا است يا بدلالت تنبيه و ايماء و مدلول بدلالت اشاره دلالت جملۀ «رأيت اسدا يرمى»بر شجاع از باب منطوق صريح است و دلالت پاسخ امام در جواب اعرابى كه گفت با اهل خود مواقعه كردم در روز ماه رمضان فرمودند:

كفاره بايد بدهى كه ميفهماند مواقعه در آن حالت علت كفاره است دلالت ايماء و تنبيه است و دلالت،دو آيه «وَ حَمْلُهُ وَ فِصٰالُهُ ثَلاٰثُونَ شَهْراً - وَ الْوٰالِدٰاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاٰدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كٰامِلَيْنِ» بر آنكه اقل حمل شش ماه است دلالت اشاره است.

(از قوانين ص 11-168 و رجوع به مفهوم شود) و بالجمله منطوق و مفهوم دو وصفى ميباشند براى مدلول الفاظ عدۀ گويند مفهوم و منطوق از صفات دلالاتند و در هر حال منطوق عبارت از مدلولى است كه لفظ در محل نطق بر آن دلالت كند و مفهوم عبارت از چيزى است كه لفظ در غير محل نطق بر آن دلالت كند و بالاخره منطوق يعنى آنچه از مدلول مطابقى و صريح لفظ دانسته شود و مفهوم از مدلول مطابقى فهميده نمى‌شود،منطوق يا صريح است يا غير صريح منطوق صريح عبارت از معناى مطابقى يا تضمنى است.البته در آنكه معنى تضمنى جزء منطوق صريح باشد بحث است و گويند ممكن است مدلول تضمنى را از باب مدلول بدلالات عقليه تبعيه بحساب آورد،منطوق غير صريح مدلول التزامى است و آن هم بر سه قسم است.1-مدلول عليه بدلالت اقتضا 2-مدلول عليه بدلالت اشاره،مدلول عليه بدلالت اقتضا امرى است كه صدق كلام متوقف بر آن باشد مانند

«رفع عن امتى تسع الخطا و النسيان» كه مراد رفع مواخذه باشد و الا اين حديث كاذب بود و مانند «وَ سْئَلِ الْقَرْيَةَ» كه مراد اهل است و الا كلام درست نمى‌بود.

رجوع شود بهر يك از اين كلمات و (دلالت تنبيه...) فى المنطوق و المفهوم و هما وصفان للمدلول و يظهر من بعضهم انهما من صفات الدلالة و الاول اظهر و لا مشاحة فى الاصطلاح فالمنطوق هو ما دل عليه اللفظ فى محل النطق و المفهوم هو ما دل عليه اللفظ لا فى محل النطق...

المنطوق اما صريح او غير صريح فالاول هو المعنى المطابقى و فى كون- التضمنى صريحا اشكال بل هو من الدلالة العقلية التبعية كما مرت الاشارة اليه فى مقدمة الواجب...و مدلول التزامى هم بر سه قسم است:

1-مدلول عليه بدلالت اقتضا 2-مدلول عليه بدلالت تنبيه و ايماء 3-مدلول عليه بدلالت اشاره (از قوانين ج 1 ص 162).

در اصول رشاد آمده است:

منطوق بر دو قسم است صريح و غير صريح:

دلالت مطابقى و تضمنى كلام را دلالت منطوقى صريح و دلالت التزامى آن را منطوقى غير صريح ميگويند.

در دلالت منطوقى غير صريح كه دلالت