داده شود كه مبتداء و فاعل و نايب فاعل باشد مانند«زيد قائم-ضرب على»كه جملۀ مانند«زيد قائم يا على ضرب»را مبتداء و خبر گويند و مسند و مسند اليه جمله مانند«ضرب على»را فعل و فاعل نامند مسند اليه را احوال و عوارضى است كه در هر مقام مقتضى امرى و حالى است چنانكه مسند را،و از جمله حالات مسند اليه حذف است در مقامى كه قرينه باشد يا آنكه دليل عقلى دال بر افاده او است چنانكه كسى سؤال كند«كيف انت»در پاسخ گوئى«عليل»بجاى«انا عليل»يا از جهت آنكه هوش و فراست سامع را آزمايش نمايند.

نكره آرند در حال كه حق آن معرفه بودن است يا براى آنكه مقصود فردى از افراد جنس است مانند «جٰاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ» و يا نوعى است مانند «وَ عَلىٰ أَبْصٰارِهِمْ غِشٰاوَةٌ» يا براى افاده تعظيم يا تحقير و تعريف مسند اليه كه اصل است نيز براى فوائدى است از جمله تعظيم و اهانت مانند«ركب على و هرب معاويه»...و.

و اما ذكر آن نيز براى فوائدى است يكى آنكه اصل در مسند اليه ذكر است ديگر آنكه قرينۀ در كار نباشد كه سامع دريابد و يا از جهت افادۀ اين معنى كه سامع در نهايت غباوة و كودنى است يا از جهت زيادت توضيح و تقرير است مانند «أُولٰئِكَ عَلىٰ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» يا از جهت اظهار تعظيم مانند«امير المؤمنين حاضر»يا اهانت مانند«السارق اللئيم حاضر»ياتبرك بنام او مانند«النبى قال هذا القول» يا التذاذ بذكر او مانند«الحبيب حاضر» يا بسط كلام و جز آن...

و تعريف باشاره براى فوائدى است يا از براى نهايت تميز است يا براى تعريض بكندى ذهن سامع است يا تعظيم است مانند «ذٰلِكَ الْكِتٰابُ» و تعريف بلام يا براى اشاره به معهود است مانند «لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثىٰ» رجوع به الف و لام تعريف شود و تعريف باضافه يكى براى اختصار است يا متضمن تعظيم و شأن مضاف اليه است مانند«ابن فلان»يا تحقير مانند«ولد الحجام»و تقديم مسند اليه بر مسند از جهاتى است يكى براى آنكه ذكر مسند اليه اهم است يكى آنكه اصل در مسند اليه تقديم است يكى براى آنكه اخبار از او متمكن‌تر شود در ذهن سامع يا براى تعجيل مسرت يا مسائت بود يا براى تطير باشد يا براى التذاذ بود.

و مسند را نيز حالات و عوارضى است از جمله ترك آن براى فوائدى است چنانكه در مسند اليه گفته شد و اما فعل بودن آن براى تقييد مسند است بيكى از زمانهاى سه‌گانه بر كوتاهترين وجه با افاده تجدد و حدوث و اما تقيد آن به مفعول مطلق و حال و تميز هر يك براى افادۀ خصوصيتى است از قبيل تأكيد.بيان نوعيت اندازه و رفع ابهام رجوع به حال.تميز.شرط.

مفعول مطلق شود و رجوع شود به (مختصر المعانى ص 29-35-مطول ص 65-90).

مُسْنَد و مُرْسَل

-(اصطلاح حديث) توضيح حديث مسند و مرسل اين است