دارد از آفتاب سوى مشرق يا سوى مغرب.

و زآنجا برود تا بهمان بعد بدان جهت باز آيد تمام شده باشد.و لكن شكلهاى نور اندر قمر مانندۀ بعدهاى او بود از آفتاب.

پس ماه آنست كه قمر بدو كرانۀ او بيكى شكل بود از نور و يكى جهت از آفتاب.و بدين مدت هم برين حال سوم بار نبود.و مردمان بعادت از اين شكلها ماه نو گزيدند باستعمال.زيرا كه همچون آغاز است ديگر اشكالها را.و زوى تا بهمچون اوى بشكل و بنهاد بيست و نه روز است و نيم روز و چيرگى اندك بر آن زيادت و چون نيمۀ روز بكار بردن ميان روزهاى تمام دشخوار بود،جملۀ دو ماه پنجاه و نه روز شمردند.

يكى از اين دو ماه سى روز و ديگر بيست و نه روز.و اين تقدير بحسب رفتن ميانه است هم آن قمر و هم آن شمس.و اما برفتن مختلف چون ماه را بديدار چشم دارى،بود كه دو ماه پيوسته يا سه ماه، تمام تمام آيد يا كم.و اما ماه اصطلاحى آنست كه دوازده يك باشد از سال طبيعى يا از آنچ بدو نزديك است.

ماههاى اقْوام

-(اصطلاح نجومى و گاه‌شمارى)ماههاى جهودان با ماههاى عرب راست‌اند و ميانشان خلاف نيوفتد مگر يك روز گاه‌گاه از بهر حالهاى كه اندر كيش جهوداند و لكن هميشه يك نام از آن ماهها با يكى نام از اين ماهها موافق و بهم نباشند.زيرا كه از آن ايشان كبيسه كرده آيد و آن مسلمانان نه.

و اما ماههاى هندوان با ماههاى مسلمانان و آن جهودان راست اوفتد و آغاز با جهودان نزديكتر افتد.ازيراك حساباز وقت اجتماع گيرند.

و اما موافقت نام با نام ماه هندوى با ماه مسلمانان،دو سال و سه سال بيكجاى آيد.چون ادماسه كنند مخالف شود و بار ديگر بيكجاى آيد دو سه سال تا بادماسۀ ديگر مخالف شود و همچنين.

پس ماههاى هندوان با ماههاى مسلمانان بر يك حال نيايند.و لكن با ماههاى جهودان باغلب موافق باشند نام با نام.و گاه‌گاه خلاف كنند،كه كبيسۀ هر دو گروه بيك سال نيفتد يا بماهى بعينه.و آنگاه از پس از آن،از مخالفت بموافقت باز آيند.

و اما ماههاء سريانيان با ماههاء روميان موافقند هم بعد روزگار و هم نام با نام،و لكن خلاف بسر سال است،كه روميان او را از كانون الاخر همى‌گيرند .

و اما ماههاء قبطيان آغاز سر سال ايشان باول ديماه پارسيان يكى است و هر ماهى با ماهى از آن هر دوان تا بآخر آبانماه،آنگه از پس مخالف شوند از قبل مخالفى جايگاه پنج روز افزونى،آنك از آبانماه نه‌اند چنانك عامه پندارند.و لكن از پس او نهاده است،زيرا كه نوبت آخرين بهيزكها كه پارسيان كردند آبانماه را بود.و اين پنج روز دزديده كه آن را نيز اندرگاه خوانند از پس آبانماه نهادند تا نشانى باشد آن ماه را كه دوباره كرده آمد.

و اين عادت ايشان بوده است بهر ماهى كه او را نوبت بهيزك بودى،كه اين مسترقه اى دزديده بآخر او نهادندى.

و اما ماههاى سغديان و اينان مغان ما وراء النهراند،آغاز سالشان و آن ماه