چيزى ديگر شود.

(از اسفار ج 1 ص 157).

مادۀ عامّ

-ماده عام در مقابل ماده خاص است و آن هيولاى اولاى عالم است، كه قابل تبديل بصور و اشكال مختلف است،توضيح آنكه اگر در حركات و تبدلات عالم خارج و جهان جسمانى بنگريم مشاهده خواهيم كرد كه گاه تحولات حاصله در نوع واحد از مواليد است چنانكه نهالى در اثر تبدلات خاص كيفى و كمى مراحلى را طى كرده و بمرحلۀ كمال ممكن خود كه بارورى باشد ميرسد و در تمام مراحل تحولات خود وحدت نوعيۀ آن محفوظ است نهايت بعد از رسيدن به كمال ممكن خود يا متوقف ميشود كه اين فرض محال است و يا دگرگون شود.و صورت نوعيۀ خود را از دست بدهد:و مسلم است كه اين گونه تبدلات خللى بصورت نوعيۀ اشياء متبدل وارد نمى‌سازد و بلكه مراحل كمال ممكن خود را طى ميكند و گاه تحولات حاصله موجب تبديل نوعى بنوعى ديگر است.چنانكه آب تبديل بهوا شود و هوا تبديل به آب و خاك و آتش و بالاخره هر يك تبديل به عنصرى ديگر و گاه تحولات طاريه و با وسائل و يد صناعى انجام ميشود نه بر حسب تبدلات طبيعى چنانكه نجار از چوب اشياء مختلف باشكال متفاوت ميسازد و اگر خوب بنگريم درمى‌يابيم كه ماده در تمام اشياء عالم جسمانى يكى است و آن را مادۀ عام و مادة المواد و هيولاى اولى نامند و در هر يك از انواع نيز با حفظ صورت نوعيه مادۀ هست كه مراتب كمال همان نوع را با حفظ صورتنوعيه طى ميكند و مادام كه آن ماده در اثر تبدلات خاص نوعى خود بمرحله‌اى نرسيده است كه خلع صورت نوعى كند و تبدلاتش در مراتب همان نوع باشد ماده خاص همان نوع خواهد بود لكن اين ماده غير از مادۀ بمعناى هيولاى اولى است زيرا اين ماده مادۀ محض نيست بلكه متلبس بصورت نوعيۀ خاصى ميباشد و همين طور موجودى كه خود نوعى از انواع مواليد است و با دست صناعى متحول و متبدل با اشكال مختلف گردد و چون قابل تبدل و تحول باشكال مختلف است مادۀ عام است.

(شفا ج 2 ص 412-و ج 1 ص 21).

مادۀ عَقْليَّه

-مراد از مادۀ عقليه جنس است كه مادۀ عقلى است و فصل صورت عقلى است (از اسفار ج 1 ص 117).

مادۀ قَريبَه

-هر امرى در جريان حركت و تحولات جسمانى و طبيعى ناچار مراحلى را طى ميكند و تلبس آن به بعضى از صور متعاقبه مقدم و نزديك‌تر از تلبس آن بصورت ديگر است مانند نطفه كه بصورت جنينى اقرب از انسانى است و بنا بر اين نطفه نسبت بانسان كامل العيار و الاعضاء مادۀ بعيد است و نسبت به جنين مادۀ قريب است.

و بالجمله مادۀ قريب ماده‌ايست كه در قابليت صورت احتياج بانضمام چيزى ديگر نداشته باشد.

(از شفا ج 1 ص 285).

مادۀ قَضيَّه

-نسبت نفس الامرى