قطب الدين گويد:لذت ادراك و نيل باشد وصول چيزى را كه عند المدرك كمال چيز باشد از آن روى كه كمال آن چيز است.

لذت و الم هر يك بر چهار قسم‌اند:

و بعبارت ديگر لذت و الم بر حسب قوة مدركه منقسم ميشوند به عقلى، وهمى، حسى،خيالى حسى مانند تكيف عضو لامس بكيفيت ملموسه،شميه و ذائقه بحلاوت و غيره و خيالى.مانند تخيل لذات حاصله يا مرجوة الحصول در اثر پيروزى در انتقام و غيره.

و وهمى توهمات نافعه و آرزوهاى شيرين.

و عقلى عبارت از مدركات و امورى است كه براى جوهر عقلى لذت‌آور است كه كمال او باشد و رسيدن به كمال عقلى خود.

در مقابل آن آلام حسى،وهمى،خيالى، عقلى است.

اخوان الصفا گويند:لذت و الم دو نوعند يكى جسمانى و ديگرى روحانى، لذت روحانى راحتى است كه نفوس بيابند در موقع زوال آلام و آلام روحانى احساس رنجى است كه در اثر خروج مزاج از حال طبيعى درك ميكنند.

(رسائل فلسفيه زكرياى رازى ص 36،148-اخوان ج 3 ص 68-اسفار ج 2 ص 38،43).

خواجه طوسى گويد:لذت بر دو قسم است يكى لذت فعلى و ديگرى لذت انفعالى لذت فعلى بحسب نظر اول از روىمجاز مانند لذت ذكور در مباشرت و لذت انفعالى.مانند لذت اناث و سريع الزوال بود.(اخلاق ناصرى ص 61).رجوع بالم شود.

تركيبات:

لَذَّتِ انْفِعالى لَذَّتِ حِسى لَذَّتِ خِيالى لَذَّتِ عَقْلى لَذَّتِ فِعْلى لَذَّتِ وَهْمى (اصطلاحات فلسفى)رجوع بلذت شود.

شهاب الدين گويد:و لذت نبود مگر شعور بكمال حاصل از آن جهت كه كمال است و براى او حاصل است و بنا بر اين آن كس كه از حصول كمال غافل است لذت نبرد و هر لذتى براى لذت برنده باندازۀ كمال حاصل براى او و ادراك او است نسبت به كمال خود.

و كاملتر و زيباتر از نور الانوار نبود و ظاهرتر از وهم بذات خود و هم به غير خود نبود و پس لذت‌آورتر از او هم براى خود و هم براى غير خود نبود،او تنها عاشق ذات خود بود و معشوق خود و غير خود بود و در سنخ نور ناقص عشقى بود بنور عالى و در سنخ نور عالى قهرى بود نسبت بنور سافل و چون ظهور نور الانوار امرى زائد بر ذاتش نبود لذت و عشق او نيز امرى زائد بر ذاتش نبود و همان طور كه نوريت او با نوريت انوار ديگر مقايسه نشود لذت و عشق او بذاتش