تركيب حروف خاص كلماتى را اداء كند و بواسطۀ مقطع دهان بيان كند و ايجاد سخن نمايد و بعبارت ديگر خروج صوت است از مقطع دهن و حادث بوده و احتياج بعضو مخصوص دارد.

از اين جهت متكلمان و فلاسفۀ اسلام سعى و كوشش كرده‌اند براى حل آن راهى بيابند و خلاصه سخن آنها اينكه كلام حق عبارت از موجودات جهان است كه همه حكايت از وجود حق تعالى دارند و باز باين معنى است كه ذات حق اگر بخواهد افاضه جود ميكند و اگر نخواهد امساك جود كند.

(از اسفار ج 1 ص 163-ج 3 ص 97-رجوع شود به اخوان ج 3 ص 125).

در معتقد الاماميه آمده است كه اماميه اعتقاد دارند كه خداى تعالى متكلم است، و دليل بر اين اجماع انبيا و رسل است، و متكلمى خداى را از صفات جلال و كمال است،و ضد اين نقص است،و نقص بر خداى تعالى روا نيست.

و كلام حروف و اصوات است،و صوت را از محل چاره نيست،پس كلام را از محل چاره نباشد،و خداى تعالى محل نيست،پس محل كلام او غبر او باشد.و آن غير متكلم نباشد،زيرا كه متكلم آن بود كه بحسب قصد و دواعى كلام از وى صادر شود،و آن كلام بحسب قصد و دواعى خداست،پس متكلم وى باشد.

و اعتقاد كرده‌اند كه كلام خداى تعالى محدث است،از براى آنكه حروف و اصوات است،و صوت از قبيل محدثان است،پسنشايد كه قديم باشد.

ديگر آنكه:وجود هر حرفى موقوف است بر انقضاء و انتفاء ديگرى و هر چه چنين بود محدث بود.

اگر گويند كه قرآن آنست كه قائم است بذات بارى تعالى،و ذات بارى قديم است،پس قرآن قديم بود.

جواب گويند كه:قرآن آنست كه مقروء است،و آنچه قائم است بذات بارى تعالى مقروء نيست،پس قرآن نباشد.

و نيز قرآن،و كلام آنست كه مسموع است،و آنچه مسموع نباشد كلام نباشد، پس آنچه قائم باشد بذات بارى كلام نباشد.

و ديگر:متكلم فاعل كلام است،و فعل محدث است،پس كلام نيز محدث باشد.و الله اعلم.

(رجوع به معتقد الاماميه ص 40،41) -و نام علم كلام است چون تفكر كلامى و متكلمان اسلامى اساسى‌ترين نقش را در طول تاريخ مدنيت اسلامى داشته‌اند بطور خلاصه جريان سير علم كلام را شرح ميدهيم.

پايه‌هاى جدال كلامى

عبد الرزاق لاهيجى در مقدمه شوارق الالهام گويد:مردم صدر اسلام و اصحاب و صحابه در زمان حضرت رسول از بركت مصاحبت با او و يا نزديكى به زمان او و شنيدن اخبار و روايات از زبان وى و مشاهدۀ آثار و وقايع و قلت خلاف و اختلاف و سهولت مراجعت مردم به مردم موثق و مورد اعتماد،بى‌نياز از تدوين احكام بودند و بى‌نياز از ترتيب ابواب و