اصل)فقط انوثيت و ذكوريت است كه عدم تأثير آن در خصوص عتق قطعى و مسلم ميباشد

د»قياس خفى

:قياس خفى مقابل قياس جلى است يعنى عدم تأثير جهات فارقه بين اصل و فرع در آن مسلم نمى‌باشد- مثلا در باب قصاص گفته شده:هر گاه قتل بوسيله آلت قتاله انجام گرفته باشد قتل عمدى محسوب ميگردد و لو اينكه معلوم شود كه قاتل قصد قتل نداشته است و چون منصرف اطلاق آلات قتاله شمشير و خنجر و ساير ادوات برنده است بنا بر اين قياس با سنگ و چماق و ساير اشياء مثقله و كوبنده بر آن من باب قياس جهات فارقه(قاطعيت در شمشير- خفى خواهد بود-چه آنكه عدم تأثير كوبندگى در سنگ غير مسلم ميباشند ولى اين نوع قياس در نزد اكثر حجت نيست.

(اصول رشاد 282-280) قِياسِ استِثنائى-(اصطلاح منطقى) قياس استثنائى عبارت از قياسى است كه نتيجه يا نقيض آن بعينه در مقدمتين مذكور باشد و بعبارت ديگر يكى از دو مقدمه نتيجه يا نقيض آن باشد چنانكه گويد«اگر اين انسان باشد حيوان است» كه از وضع مقدم وضع تالى لازم ميآيد چنانكه اگر گفته شود«لكن انسان است» لازم ميآيد كه حيوان باشد و از رفع تالى رفع مقدم لازم آيد چنانكه اگر گفته شود لكن حيوان نيست لازم مى‌آيد كه انسان نباشد و لكن از وضع تالى وضع مقدم لازم نيايد و رفع آن نيز لازم نيايد چنانچه اگر گفته شود«لكنحيوان است»نه انسان بودن و نه نبودن آن هيچ كدام لازم نيايد.

مقدمه اول را در قياس استثنائى مقدم و مقدمه دوم را تالى گويند.

(ش ص 95).

قِياسِ اقتِرانى-(اصطلاح منطقى) قياس اقترانى نوع قياسى است كه نتيجه يا نقيض آن بالفعل و با شكل و هيأت خاص در مقدمتين مصرح نباشد چنانكه گويند«عالم متغير است،هر متغيرى حادث است،پس عالم حادث است»كه نتيجه كه عالم حادث است باشد بعينه در آن مذكور نيست بلكه موضوع نتيجه مندرج در صغرى و محمول آن مندرج در كبرى است مقدمۀ اول از قياس اقترانى را صغرى و مقدمۀ دوم را كبرى نامند (ش ص 96).رجوع به صغرى و كبرى و اصغر و اكبر و اوسط و شكل و اشكال اربعه شود.

قِياسِ بَسيط-(اصطلاح منطقى) قياس يا بسيط بود يا مركب،قياسات بسيطه دو نوع بود يا اقترانى يا استثنائى اقترانى آن بود كه نتيجه يا نقيض آن هيچ كدام بالفعل در قياس مذكور نباشد و استثنائى بالعكس (اساس الاقتباس ص 189 و 294).

قِياسِ جَلى-(اصطلاح اصولى) قياس جلى را قياس بطريق اولى هم نامند و آن در صورتى است كه جامع در فرع اقوى و اولى باشد از اصل چنانكه در آيه «فَلاٰ تَقُلْ لَهُمٰا أُفٍّ» به پدر و مادر خود كلمات توبيخ‌آميز مزنيد كه عدم ضرب بقياس بطريق اولى است پس تعديۀ تحريم تأفيف بانواع ديگر اذيت از باب