نام کتاب : فرهنگ معارف اسلامی نویسنده : سجادی، جعفر جلد : 3 صفحه : 1393
فعل و ترك احتياج بداعى زائد بر ذات داشته باشد و فاعل و شاعر بفعل خود باشد.
(از شرح منظومه ص 112-اسفار ج 1 ص 213).رجوع بفاعل شود.
فاعِلِ بِالقُوَّة
-(اصطلاح فلسفى) فاعليت هر چيزى را براى اثرى كه ممكن است ازو صادر شود فاعل بالقوة گويند (اسفار ج 1 ص 158).
فاعِلِ جُزئى
-(اصطلاح فلسفى) رجوع بفاعل و اسفار ج 1 ص 157) شود.
فاعِلِ خاصّ
-(اصطلاح فلسفى) كه منشأ صدور فعل بر نسق واحد باشد در مقابل فاعل عام كه منشأ صدور افعال متكثره است و بنا بر تعريفى ديگر عبارت از فاعلى است كه فعل واحدى انجام دهد چنانكه ذات حق و نار كه فعل او حرارت است (از اسفار ج 1 ص 157 رجوع بفاعل شود).
فاعِلِ قَديم
-(اصطلاح فلسفى) ذات حق را فاعل قديم بالذات گويند (تهافت التهافت ص 63).
فاعِلِ قَريب
-(اصطلاح فلسفى) فاعل قريب فاعلى است كه صدور فعل ازو بواسطۀ امرى نباشد بلكه خود مباشر فعلش باشد يعنى صدور فعل از و بدون واسطه باشد در مقابل فاعل بعبد كه واسطۀ در فعلش باشد مانند نفس كه فاعليت او با واسطۀ بدن است و بدون وساطت بدن فعلى از و صادر نمىشود بدين معنى فاعل قريب را فاعل بلا واسطه هم ناميدهاند و قوۀ محركۀ عضلات كه مسبوق بمقدمات عامه فعل است نيز فاعل قريب است و بنا بر تفسيرى عامل قريب است (از اسفار ج 1 ص 157).
فاعِلِ مُبدع
-(اصطلاح فلسفى) ذات حق را فاعل مبدع گويند كه فرمود «بَدِيعُ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ» .
فاعِلِ مُتَوَسِّط
-(اصطلاح فلسفى) قواى شوقيه و ميل كه از شرائط و مقدمات عامۀ فعلند هر يك فاعل ناقص و متوسطاند.
(اسفار ج 1 ص 157).
فاعِلِ مُختار
-(اصطلاح فلسفى) فاعل مختار در مقابل فاعل بالجبر است و آن عبارت از فاعلى است كه منشأ فاعليت او علم و اراده باضافه اختيار باشد بنحوى كه هرگاه بخواهد فعلى را انجام دهد و اگر نخواهد انجام ندهد بعبارت ديگر در ترك و انجام فعل مختار باشد.«و اعلم ان الفاعل المختار هو الذى يقدر على الفعل و تركه متى شاعر» (اخوان ج 3 ص 320).
فاعِلِ مُرَكَّب
-(اصطلاح فلسفى) چنانكه عدۀ اشخاص يك جسم ثقيلى را حركت دهند.
فاعِلِ مُريد
-(اصطلاح فلسفى)مراد همان فاعل مختار است.«الفاعل ينقسم الى فاعل مريد و الى غير مريد» (تهافت التهافت ص 156).
فاعِلِ مُطْلَق
-(فلسفى) مراد ذات حق تعالى است.
مولانا فاعل مطلق يقين بىصورت است صورت افعال هست او چون آلت است كه گه آن بىصورت از كتم عدم
نام کتاب : فرهنگ معارف اسلامی نویسنده : سجادی، جعفر جلد : 3 صفحه : 1393