مساوى باشند بناچار روز دوازده ساعت و شب نيز دوازده ساعت است.

نوعى ديگر از ساعت‌شمارى معمول بوده است كه روز را دوازده ساعت و شب را نيز دوازده ساعت حساب ميكردند و هر چه روزها كمتر و كوتاهتر ميشد از ساعتها كم ميكردند و همين طور در طرف شب بنا بر اين ساعتهاى روز با ساعتهاى شب مختلف ميشد نوع اول را ساعات مستوى و نوع دوم را ساعات معوج ميناميدند.

(از التفهيم ص 70) و گروهى ساعات مستوى را معدل و معوج را زمانى خوانند.

ساعاتِ نُجُومى

-(اصطلاح هيوى و گاه‌شمارى).

ساعتها دو گونه‌اند.يكى راست است و او را مستوى خوانند.و هر يكى از اين ساعات مستوى تيرى است از بيست و چهار تير از جملۀ شبانه‌روز .و اندازۀ او هميشه يكى باشد.چون روز و شب راست شوند ساعات روز دوازده باشد و ساعات شب دوازده.و چون يكى از اين هر دو درازتر شود ساعات او از دوازده بيشتر گردد و ساعات ديگر از دوازده كمتر.و اين كمى با آن بيشى برابر بود.و اما گونۀ ديگر است از ساعتها، او را معوج خوانند اى كژ.و اين آنست كه هر يكى از روز و شب بدو هميشه دوازده ساعت بود.و هر ساعتى از آن دوازده يكى باشد از روز يا از شب بدو و لكن اين ساعت بروز دراز درازتر باشد از ساعات روز كوتاه.بلكه چون روز مخالف شب خويش گردد ساعات روز نيز مخالف ساعات شب خويش شود.پس ساعات مستوى راست آنند كه عدد ايشان مخالف تواند بودن.عدد ايشان را بشب و بكى اندازه باشند.و ساعات معوج آنست كه اندازۀ ايشان مخالف شود بروز و بشبش و عدد بكى باشد.و گروهى ساعات مستوى را معدل خوانند و معوج را زمانى.

ساعت و هر چيزى كه او را يكى نام كنند و بدو بپيمايند بشست پاره راست ببخشيده است چنانك گفتيم.و جهودان ساعت را بعددى قسمت كنند كه هژده بار چند شست است.و آن هزار و هشتاد بود.و نام آن بزبان عبرى حيلق خوانند.وزان نگذرند بباريكتر مگر گاه‌گاه .

و هندوان ساعات را هور خوانند بنام نيم برج.و بكار ندارند مگر باحكام نجوم.

فاما آنچ همگان بكار دارند آنست كه شبانروز را يكى نهند.آنگه او را بشست بخش كنند.و هر يكى را كهرى خوانند.و هر كهرى را بشست بخش كنند،و آن را جشه گويند.و نيز جكه گويند.و گروهى جشه را بنارى خوانند.

و هر بنارى شست بران.و همى‌گويند كه بران اندازه نفس مردم درست است بر كشيدن ميانگى.و بخشش كهريان برابر بخشش ساعات مستوى است،زيرا ك اندازۀ كهريان يكى است،و عدد او اندر روز مخالف بود كهريان شبش را چون راست نباشند.و چون كهريان دارى و او را ساعت مستوى خواهى كردن پنج يك كهريان توكن.و چون ساعت مستوى خواهى كه كهريان شود،ساعات را بدو جاى بنه و يكى را توكن،و يكى را