(از عده ج 3 ص 355).

زندگى

-زندگى قبول اقبال محبوب را گويند(كشف المحجوب ص 500)

زنديق

-(اصطلاح كلامى)زنديق يعنى ملحد و دهرى و بعضى گويند كلمۀ فارسى است كه معرب شده و اصل آن زند دين بوده است و زنديق كسى است كه قائل بدوام دهر است و بعضى گويند منسوب بزند كتاب مزدك است كه تأويل كتاب مجوسى است كه زرتشت آورده است و زنادقه عبارت از مانويه‌اند.

و بالاخره گفته شده است كه زند دين است يعنى كسانى كه بدين زند گرويده‌اند.

در كشاف است كه زنديق كسى است كه ثنوى مذهب باشد و قائل بنور و ظلمت و يزدان و اهرمن است و خالق خير را يزدان داند و شررا اهرمن و بعضى گويند كسى كه منكر قيامت و خدا باشد.

(از دستور ج 2 ص 157-كشاف ص 617)

زَوائِد اربَعَه

-(اصطلاح ادبى) حروف اتين(ا-ت-ى-ن)را گويند.

و اين حروف را حروف مضارعه هم نامند چون كه فعل مضارع را از فعل ماضى درست كنند بزياد كردن يكى از اين حروف در اول آن.(از شرح تصرف ج 1 ص 80).

در اصطلاح عرفا زوائد،زيادت انوار باشد(تاريخ تصرف ص 347.)

زَوال

-(اصطلاح هيوى و نجومى) انتقال آفتاب از خط نيمروزان است ابو ريحان گويد:

دايرۀ ارتفاع كه بر دو تقاطع معدل النهار با افق همى‌گذرد او را دايرۀ بى‌سمت خوانند و نيز دايرۀ ابتداى سمتها.و چون آفتاب بر اين دايره باشد ارتفاع او را ارتفاع بى‌سمت خوانند.و سايۀ مقياس آن وقت سايۀ بى‌سمت.زيرا كه بر استقامت خط اعتدال او فتاده بود،و سمت او را دورى نبود.و اين ارتفاع و سايه،آفتاب را يا كوكبى نبود تا ميل او سوى شمال نبود.

همچنان كه ايشان را نيز بشمال سمت نبود از خط اعتدال مگر با ميل شمالى و اول وقت نماز ديگر بحسب رأى و مذهب امامان است اندر آخر وقتها نماز پيشين و اول وقتهاى نماز ديگر و آخرش.چون روزى مقدار سايۀ نيمروزان دانى،و او را فى الزوال خوانند، و آنگاه بر وى يك بار چند مقياس بفزايى و سايۀ او بيابى و رصد كنى تا بدان مقدار رسد كه حاصل كردى آن اول نماز ديگر باشد اندر آن روز نزديك امامان حجاز.و اين سايه را زيادة المثل خوانند.و بوى اندر آلتها نويسند اول وقت نماز ديگر.و كر برفى زوال دو بار همچند مقياس بفزائى،و آنگاه سايه رصد كنى تا بدان مقدار شود، آن وقت نماز ديگر بود نزديك امامان عراق.

و او را زيادة المثلين خوانند.و اندر روى آلتها نويسند آخر نماز ديگر.

اين آن نقطه است از افق شهر كه با وى تقاطع همى‌كند از دايره كه بهر دو سمت رأس آن شهر گذرد و آن مكه.و بعد او از خط اعتدال يا از خط زوال، اندازۀ آنچ بر نماز كن واجب است كه بگردد از اين هر دو خط و قبله بر وى راست كند(التفهيم ص 185-184)

زوال مانع

-(اصطلاح فقهى)در كليات حقوقى آمده است: