بنوعى از حيلت كه تقديم مقدمات و استعمال رويت باشد.

(از اسفار ج 1 ص 325)

دَرَجاتِ رَوشَن و تاريك

-(اصطلاح نجومى) ابو ريحان گويد:

اين نيز همچنانست بى‌نظام و چاره نيست كه بجدول ياد بايد داشتن.و اين را منجمان اندر دانستن رنگها و نيكويى و روشنى چيزها و نيرو و سستى و شادى و اندوه و دشوارى و آسانى بكار دارند.

و دو نسخت بر آن متفق كم يافته شود.

و روشن را مضىء خوانند و نير نيز.و آنك از وى كمتر است قتم اى گرد گرفته و متدخن اى دودناك و ذو ظل اى سايه دار.

و آنچ تهى باشد خالى و فارغ.

(رجوع شود به الفهيم ص 421)

دَرَجاتِ سعادت‌اَفزاى

-(اصطلاح نجومى) ابو ريحان گويد:

اما درجه‌هاى سعادت افزاى آنست كه چون خداوند نوبت از شمس و قمر يا درجۀ طالع يا سهم سعادت اندر آن افتد سعادت فزايد.و آبار چون چاههاست كه ستاره‌اند آن ضعيف گردد از فعل خويش چنانك نه از سعد نيكويى توان پديد آوردن و نه از نحس بدى.و زين جهت بصلاح منسوب كردند و اندر جدول بنهاديم و بالله التوفيق.

(رجوع شود به التفهيم ص 423)

دَرَجاتِ نَر و ماده

-(اصطلاح نجومى) اهل نجوم پارۀ از بروج را ماده و پارۀ را نر دانند و همين طور درجات بروج را هم به نر و ماده تقسيم كرده‌اند و در احكام نجوم و تقويمات آثارى بر اين اوصاف فرضى مترتب دانند.

ابو ريحان گويد:

اندرين بسيار خلاف كردند و راه هر يكى از آن ديگر دور شد.و اما هر چيزى كه با وى برهان نبود يا قياسى يا نظامى كه دل بدان بيارامد و آنچ از وى بيرون آرى پيدا نبود تا از وى بازگرديم بدرست كردن آن،نتوان راه يافتن بدو.

و با اين همه نه چيزيست ميان ايشان خرد و لكن از وى بر نرى و مادگى همچنان دليل همى‌گيرند چون از برجها.اما آن كه باشد از ايشان هست كه راه بروج اندر آن بسپرد.و نخستين درجه از هر برجى مردمان كه آن را نظامى دادند هر گونه نر،نر نهاد.و دوم ماده و سوم نر،بر جفت و طاق.و نخستين درجه از هر برجى ماده،ماده كردند و دوم نر،همچنين تا بآخر.و هست كه اين راه بدرجه‌هاى بكار نبرند و لكن باثنا عشريات تا بهر برجى نر و ماده چندان باشد كه بهمه فلك است از برجها،پس از هر برجى نر دو درجه و نيم نخستين نر كردند و دوم ماده.و زهر برجى ماده دو درجه و نيم نخستين ماده كردند و دوم نر و همچنين تا بآخر.

و گروهى از پيشينيان از هر برجى نر دوازده درجه و نيم نر كردند و آنگاه همچندان ماده.و سپس دو درجه و نيم نر و همچندان ماده.و زهر برجى ماده دوازده درجه و نيم ماده كردند از نخست و ديگر دوازده درجه و نيم نر كردند از