له بكار رود حقيقت است يعنى استعمال لفظ در ما وضع له استعمال حقيقى است و در غير ما وضع له كه قهرا بمناسبتى خواهد بود مجازى است و علامت حقيقت را اصوليان عدم صحت سلب.صحت حمل و اطراد دانند رجوع شود به(كفايه ج 1 ص 28-قوانين ص 5).و رجوع به مجاز و استعاره.و صحت سلب شود.

حَقيقَةِ اصْطِلاحيَّه

-(اصطلاح اصولى) هر لفظى كه در سخنان شارع ديده شود اگر مراد او نامعلوم باشد بايد حمل بر اصطلاح خاص كرد.و حقيقت اصطلاحيه شارع دانست.(از قوانين ص 35).

حَقيقَتِ إنسان

-(اصطلاح عرفانى)مراد انسان كامل است.

حَقيقَتِ جامعَه

-(اصطلاح عرفانى) مراد انسان كامل است.

(از مصباح الانس ص 383-از روشنائى‌نامه ناصر خسرو).

توئى فرع و عرض هم اصل جوهر همه عالم تو هستى اى برادر
ترا از هر دو عالم آفريدند از آن بر هر دو عالم برگزيدند
(ناصر خسرو)

حَقيقتِ اوَّل

-(اصطلاح فلسفى)مراد موجود اول و اول ما خلق است (از اسفار ج ص 96)

حَقيقةُ الحَقائِق

-(اصطلاح فلسفى) مراد ذات واجب الوجود است.

(از اسفار ج 1 ص 19)

حَقيقتِ بَرزَخيَّه

-(اصطلاح فلسفى) مراد اجسام است.

(از مجموعه دوم مصنفات ص 110)

حَقيقَةِ شَرعيَّه

-(اصطلاح اصولى فقهى) لفظى است كه در موضوع له شرعى بكار برده شده باشد از طرف شارع مانند«صلاة، زكاة،صوم،حج»و جز آنها و بالجمله شارع الفاظى را از معانى اصلى خود نقل كرده و در معانى ديگر بكار برده باشد بر سبيل حقيقت نه مجاز(از شرح لمعه ص 8- كشاف ج 1 ص 361 قوانين ص 14).

و گفته‌اند.

الفاظى كه شارع بكار برده است ناچار بايد حمل بر اراده و خواست او شود و اگر چه مراد او معنى مجازى آن لفظ باشد و در صورتى كه مراد شارع دانسته نشود ناچار بايد حمل بر حقيقة اصطلاحيه شود و اصطلاح خاص شارع اراده شود و چنانكه معنى اصطلاحى خاص هم از سياق و قرائن دانسته نشود ناچار بايد حمل بر حقايق لغويه يا عرفيه شود به ضميمه اصالت عدم نقل و بالجمله الفاظى را كه شارع در كلام خود بكار برده است چند صورت دارد 1-آنكه منظور و مراد او معلوم باشد در اين صورت موظف و مكلف ميباشيم كه حمل بر معنائى كنيم كه او خواسته است هر چه باشد حقيقى باشد يا مجازى يا اصطلاحى عرفى يا حقيقت لغوى و...، 2-آنكه مراد شارع معلوم نباشد در اين صورت آيا بايد حمل بر معنى اصطلاحى خاص شرعى كرد يا نه بدين معنى كه گفته شود شارع در اين مورد اصطلاح خاص دارد يا اصطلاح عرف را تبعيت كرده است.

3-آنكه معنى اصطلاحى هم از آن لفظ دانسته نشود در اين صورت حمل بر