نام کتاب : فرهنگ معارف اسلامی نویسنده : سجادی، جعفر جلد : 2 صفحه : 680
مجراه فوعاء السيالات كالحركات و المتحركات هو الزمان سواء كان بنفسه او باطرافه من الآنات المفروضة و ما يجرى مجرى الوعاء للمفارقات النورية هو الدهر و هو كنفسها بسيط مجردة عن الكمية و الاتصال و السيلان و نحوها و نسبتها الى الزمان نسبة الروح الى الجسد و ما يجرى مجرى الوعاء للحق و صفاته و اسمائه هو السرمد».
(از شرح منظومه ص 73) ما حصل كلام آنكه مير داماد قائل بسه عالم است يكى عالم سرمد و يا وعاء سرمد و ديگر عالم يا وعاء دهر و سه ديگر زمان و وعاء زمانيات،او عالم جسمانى را حادث بحدوث دهرى ميداند و مجردات يعنى عقول و نفوس را حادث بحدوث سرمدى ميداند و موجودات را سه طبقه كرده است 1-زمانيات 2-دهريات 3-سرمديات.
شيخ الرئيس در محل خود نيز اشاره بهمين سه طبقه كرده است.
حاجى سبزوارى قائل بحدوث اسمى بوده و گويد:جهان يعنى ما سوى الله اسماء و صفاتاند كه منتزع از حدود وجود منبسطاند و بنا بر اين كليۀ موجودات از عقول و نفوس و غيره مسبوق بعدم ميباشند در مرتبت احديت و حادثاند بتجلى ذات و بواسطۀ اسم المبدع.
صدرا گويد:عقول و مفارقات خارج از حكم حدوثاند زيرا آنها متحقق به صقع ربوبى و موجود بوجود الهىاند نه بايجاد او و حكم حدوث در چيزهائى است كه حركت جوهريه در آنها جارى است و او قائل بحادث بحدوث طبيعى است.
(از سائل ملا صدرا ص 99-اسفار ج 1 ص 262-ج 2 ص 162 و رجوع شود به شرح منظومه ص 77-78-دستور ج 2 ص 16-كشف المراد ص 39 زاد المسافرين ص 137-اسفار ج 1 ص 273)
حادِثاتِ أرضى
-(اصطلاح فلسفى) و منظور حوادث و تغييراتى است كه بر روى زمين واقع ميشود،يعنى در عالم ناسوت.
فارابى گويد:علاوه بر اينكه اجسام سماوى در همۀ حادثات ارضى مؤثر است بعضى از حوادث ارضى نيز در پارۀ ديگر تأثير دارد.زيرا كه عالم ناسوت خود عالم فعل و انفعال است.
(رجوع شود به ترجمۀ آراء اهل مدينۀ فاضله ص 165)
حادِثِ اسمى
-(اصطلاح فلسفى)رجوع بحادث شود.
اصطلاح حادث اسمى مخصوص خود حاجى سبزوارى است.
(از شرح منظومه ص 78)
حادِثِ ذاتى
-(اصطلاح فلسفى)رجوع بحادث شود.
حادِثِ زَمانى
-رجوع به حادث شود.
الحارِثيَّة
-(از فرق خوارج)از اصطلاحات كلامى است حارثيه گروهى از اباضيه از فرق خوارجند كه پيرو حارث الاباضى مىباشند.و در باب قدر بر قول معتزله رفتهاند در ملل و نحل است كه در مسأله قدر مخالف معتزلهاند.
(از مختصر الفرق بين الفرق ص 89)
الحازِميَّة
-(از فرق خوارج)(اصطلاح كلامى)اين فرقه متشكل بود از بيشتر عجاردۀ سجستان(سيستان)اين گروه در باب قدر و مشيت تابع قول اهل سنتاند اينان از اصحاب
نام کتاب : فرهنگ معارف اسلامی نویسنده : سجادی، جعفر جلد : 2 صفحه : 680