نام کتاب : فرهنگ معارف اسلامی نویسنده : سجادی، جعفر جلد : 2 صفحه : 1305
عَلَّ
-(اصطلاح ادبى)بلام مشدده و مفتوحه يا مكسوره لغتى است در لعل مانند «لا تهين الفقير علك ان تركع يوما و الدهر قد رفعه»و با لام مخففه به معنى فوق است و مجرور بمن شود و مضاف هم نشود مانند «ركبت من عل»(از مغنى ص 80).
عَلَف
-(اصطلاح عرفانى)علف در اصطلاح صوفيه عبارت از شهود و آرزوهاى نفس است و آنچه كه نفس را در آن حظى باشد.
(از كشاف ص 1511)
عِلَّت
-(اصطلاح فلسفى)علت بكسر عين در لغت بمعناى مرض است كه حلول آن در بدن موجب تغيير و برهم خوردن مزاج معتدل بدن ميگردد و از قوت بطرف ضعف و از حيات بطرف مرگ گرايد و نزد حكما او را دو معنى است يكى آنكه از وجودش وجود شىء ديگر لازم آيد و از عدمش عدم شىء ديگر و ديگر آنچه وجود شىء بر آن متوقف است و بعدم آن ممتنع ميشود و لكن بوجودش معلول واجب نمىشود.اخوان الصفا در تعريف ان آرند «هى السبب الموجب لكون شىء آخر».
(از اخوان ج 3 ص 336) ابن رشد گويد:علت در اكثر اوقات اطلاق بر علل اربعه(مادى،صورى،فاعلى و غائى)شود(تفسير ص 485،266 و رجوع شود به 1649 و 1486).
علت بمعنى دوم منقسم بدو قسم ميگردد يكى علت تامه و آن علتى است كه غير از آن براى معلول علتى نباشد و ديگرى علت ناقصه كه خود منقسم ميشود به صورت،ماده،غايت،و فاعل كه علل اربعه ميباشند و به تقسيم ديگر علت يا معده است و يا مؤثره علت معده ممكن است مقدم بر معلول باشد زيرا علت غيره مؤثره است و لكن علت مؤثره واجب است كه مقارن با معلول باشد.
علت معده عبارت از امرى است كه موجب تأثير علت تامه است و بعبارت ديگر علل معده فاعل را بسرحد عليت ميرسانند و امورى ميباشند كه در تأثير علت مؤثرند و بالجمله مؤثر در عليت علتاند.
مرجع علت معده بامر متجدد الوجود است بنحوى كه حصول هر مرتبتى ديگر سابق بر آنست.
علت مؤثره ذاتا اقوى از معلول است و خود مؤثر در معلول است بر خلاف علل معده كه موجب تقرب و نزديك كردن علت بعليتاند.
صدر الدين شيرازى در مقام بيان و تعريف علت گويد:«العلة لها مفهومات احدها هو الشيء الذى يحصل من وجوده وجود الشيء و من عدمه عدم شىء آخر و ثانيهما هو ما يتوقف عليه وجود الشيء فيمتنع بعدمه و قد لا يحب بوجوده و العلة بالمعنى الثانى ينقسم الى علة تامة و هى التى لا علة غيرها على الاصطلاح الاول و الى غير تامة تنقسم الى صورة و مادة و قابل و غاية».
(اسفار ج 1 ص 168).
تركيبات:
عِلَّتِ اولى
-(اصطلاح فلسفى)مراد از علت اولى بطور مطلق ذات حق تعالى است كه علت العلل هم نامند.
ناصر خسرو گويد:متألهان فلاسفه از سقراط و انباذقلس تا بافلاطون و ارسطو چنين گفتند كه علتها را يكى علت است و علت عالم او است علت اولى گفتند
نام کتاب : فرهنگ معارف اسلامی نویسنده : سجادی، جعفر جلد : 2 صفحه : 1305