رجوع به عقل بالفعل و عقل شود.

عَقلِ عَمَلى

-(اصطلاح فلسفى)قوت محركه عمل را در انسان و حيوان عقل عملى مينامند و آن نيز داراى مراتبى است كه عبارت از تجليه و تخيله و فناء فى الله باشد (از دستور العلماء ج 2 ص 327) رجوع شود به عقل بالفعل و عقل

عَقلِ غَريزى

-(اصطلاح فلسفى)مراد از عقل غريزى عقل انسانى است در بدو آفرينش يعنى قوت تفكر و تعمق و استدلال و عقل مكتسب مراحل كمال بعدى آنست ناصر خسرو آرد و گفتند دليل بر دوئى عقل آنست كه او بدو نوع است يكى عقل غريزى كه آن اصل است اندر مردم و ديگرى عقل مكتسب است كه از راه تعليم موجود شود و وجود دو عقل.در جهان حيوانى دليل بر دوئيت عقل اول است كه منشأ است (از جامع الحكمتين ص 149 و رجوع شود به اخوان ج 3 ص 291).رجوع به عقل بالفعل شود.

عَقلِ فاعِل

-(اصطلاح فلسفى)مراد از عقل فاعل همان عقل مجرد فعال است و بالاخره عقل فياض كه عقول منفعلۀ انسانى ازو استفاضه ميكنند ابن رشد گويد:«فى الكون مادة و عقل و العقل نو- عان نوع فاعل عام و نوع منفعل فالعقل الفاعل جوهر منفصل عن الانسان و هو غير قابل للفناء و لا الامتزاج بالمادة.بل هو الشمس الذى مستمد منه كل العقول و العقل المنفعل هو عقل فى الانسان مستمد من العقل العام الفاعل» رجوع به عقل بالفعل شود.

عَقلِ فَعّال

-(اصطلاح فلسفى)عقل دهم را فلاسفه عقل فعال ناميده‌اند و در زبان شرع روح القدس و جبرئيل ناميده شده است و آن عقل فعال فياض است و عقول و نفوس انسانى را از قوت به فعل آرد و واهب الصور و واسطۀ در فيض است به موجودات عالم كون و فسان اخوان الصفا در تعريف عقل فعال آرند«انه جوهر بسيط روحانى،نور محض فى غاية التمام و الكمال و الفضائل و فيه صور جميع الأشياء» (از رسائل اخوان ج 3 ص 197).

و بيان شد كه نفس انسان را مراتبى است كه در مراتب تكاملى خود بنام هيولانى و بالملكه و بالفعل و بالاخره در مقام و مرحلۀ اتصال به عقل فعال را عقل بالمستفاد گويند و همان عقل فعال است كه نفوس را از قوت بفعل و از مرتبت هيولانى به كمال مستفادى خود ميرساند ابن رشد گويد«و بينا ان العقل هو كالصورة فى العقل الهيولانى و انه يفعل المعقولات و يقبلها من جهة العقل الهيولانية- و ان العقل الهيولانى كائن فاسد و ان العقل الذى بالملكة فيه جزء فاسد و جزء كائن و ان الفاسد هو فعله و اما فى ذاته فليس بفاسد» (تفسير ص 1486).

و بالاخره عقل دهم آخرين عقل در سلسلۀ طوليه است و آن را عقل فعال نامند از جهت آنكه فائض بر عالم ناسوت و حاكم بر جهان سفلى است و بنا بر اين عقل دهم از نظر ما و نسبت به جهان ما عقل فعال است و موجب خروج و نفوس و ديگر امور از قوت به فعل است و او است