را گويند.

اينان عقيده دارند كه خداى تعالى عالم و قادر است باين معنى كه جاهل و عاجز نيست و خدا داراى ماهيتى است كه جز خودش كسى آن را نمى‌يابد.

و نيز گويند اين مقال ابتدا بوسيله ابو حنيفه مطرح شد ولى درك اين مسأله براى او از طريق كشف و شهود بود نه دليل و برهان ولى براى ما اين مسأله مستدل و مبرهن است...

(از ملل و نحل شهرستانى ص 40)

ظَرافَت

-(اصطلاح ادبى)بفتح ظاء زيرك شدن،زيبا.خوش طبع و اطلاق بر ملكۀ شود كه مبدأ صدور الفاظ ظريف باشد.

ظَرف

-(اصطلاح ادبى و فلسفى) اصطلاح اهل عربيت آنچه در او فعل واقع شود از زمان و مكان ظرف گويند بنا بر اين ظروف بر دو قسم است ظرف زمان و مكان و هر يك بر دو قسم‌اند مبهم و معين،معين را محدود و موقت هم گويند،ظرف رمان محدد مانند«جمعه، قبل و بعد»و نامعين مانند«يوم،ليل،»، مكان معين مانند«مسجد،محراب»و نامعين- مثل«امام،يمين و يسار».

(از كشاف ص 933).رجوع به شبه جمله شود.

ظرف مستقر،ظرف و جار و مجرورى را گويند كه متعلق(بفتح)آنها از افعال عموم باشد(كان،وجد،ثبت،حصل و مشتقات آنها)و در تقدير باشد (از كشاف ص 935).

بنزد فلاسفه هر چيزى كه محل و محيط بچيزى ديگر باشد مانند مكان و زمان ظرف ناميده‌اند و آن يا زمانست و يا مكان كليۀ حادثات و طبايع و اجسام و جسمانيات جهان كون و فساد ناچار در زمانى بود و نياز بزمان دارند زيرا يكى از لوازم كون و فساد عالم وجود زمان است كه مقدار حركت است و بالاخره ظرف عبارت از چيزى است كه محيط بچيزى ديگر و محل براى آن باشد مانند زمان و مكان.

(از دستور ج 2 ص 286)

ظِلّ

-(اصطلاح عرفانى و اشراقى) صوفيه موجودات عالم را همه موجودات ظلى و غير حقيقى ميدانند و آنها را ظل حق تعالى ميدانند و گويند موجود حقيقى كه مبدأ و مال همۀ موجودات است يكى و آن ذات احديت است كه موجود حقيقى است.

(از دستور ج 2 ص 286) در اصطلاح فلسفۀ اشراق ظل عبارت از موجودى مادى است و موجودات مادى اظلال انوار و روحانيات‌اند و موجودات ذهنى نيز ظل موجودات عينى‌اند.

(از ش ص 393) و بالاخره در اصطلاح اهل اله موجود اضافى است كه ظاهر به تعينات اعيان ممكنه و احكام آنها است كه آن احكام عبارت از معدوماتى است كه ظاهر شده است«باسمه النور الذى هو الوجود الخارجى» (دستور العلماء ج 2 ص 286-كشاف ص 931).

و كفر را از آن جهت ظلمت گويند كه از نور ايمان خالى است و هر ظلمتى عبارت از عدم نور است و نور مطلق وجود است كه در تمام جهان سريان دارد