ظ

ظالِم

-(اخلاقى،عرفانى) ستم‌گر و جفاكار و آنكه بديگران و يا به نفس خود ستم كند،كسى كه بخدا شرك ورزد و كنايت از نفس اماره است كه ستمگر است:

مولانا گويد:

ظالمان مردند و ماند آن ظلمها و اى جانى كو كند مكر و دغا
ظالم آن قومى كه چشمان دوختند وز سخنها عالمى را سوختند
عالمى را يك سخن ويران كند روبهان مرده را شيران كند
ظالم از مظلوم كى داند كسى كه بود سخره هوا همچون خسى
ظالم از مظلوم آن كس پى برد كه سر نفس ظلومى خود برد
ور نه آن ظالم كه نفس است اندرون خصم بر مظلوم باشد از جنون

ظاهِر

-(اصولى،ادبى)ظاهر در برابر باطن است،روى آشكار چيزى را گويند،ظاهر قرآن يعنى آنچه از مدلول مطابقى الفاظ آن طبق قواعد لغت و ادب دانسته ميشود بدون تأويل.پاره از تركيبات.ظاهر گفتار،ظاهر امر،ظاهر قرآن،ظاهر اخبار،ظاهر و باطن،ظاهر خوب،ظاهر بد،ظاهر مردم،ظاهر الفاظ مولانا.

حرف قرآن را مدان كه ظاهر است زير ظاهر باطنى هم قاهر است
زير آن باطن يكى بطن دگر خيره گردد اندرو فكر و نظر
زير آن باطن يكى بطن سوم كه درو گردد خردها جمله گم
تو ز قرآن اى پسر ظاهر مبين ديو آدم را نبيند غير طين
ظاهر قرآن چو شخص آدمى است.
گفته شده است ظاهر عبارت از امرى است كه دلالت كند بر معنى به نحو دلالت ظنى راجح با وجود احتمال غير آن،مانند آن الفاظى كه آنها را معنى حقيقى باشد در موقعيكه بدون قرينه استعمال شوند بنحو مجاز چه آنكه مجاز لغوى باشد يا شرعى يا جز آنها و از اين قبيل است مجازى كه مقترن بقرينه واضحه باشد لكن مأول باشد و در اصطلاح لفظى است كه محمول بر معناى مرجوح آن شود بقرينۀ كه مقتضى آن باشد،قرينۀ عقليه باشد مانند «يَدُ اللّٰهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ» و «مَنْ يُضْلِلِ اللّٰهُ فَلاٰ هٰادِيَ لَهُ» و «يُضِلُّ مَنْ يَشٰاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشٰاءُ» كه مأول ميباشند و يا لفظى است مثل حمل آيۀ صدقه بر بيان مصرف،نه استحقاق و ملك بقرينه آيه قبل «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقٰاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْهٰا رَضُوا وَ إِنْ لَمْ يُعْطَوْا مِنْهٰا إِذٰا هُمْ يَسْخَطُونَ» و بالجمله ممكن است مجازات را كلا از باب مؤول دانست به نسبت به لفظ با قطع نظر از قرينه در هر حال كلمۀ«يد» در آيه مجازيست و ظهور در معنى خود دارد در نزد عرب و محمول بر خلاف ظاهر خود ميباشد كه قدرت باشد و ممكن است گفته شود كه همه مجملاتى كه آنها را ظاهرى است و بيان آنها از وقت خطاب مؤخر شده است مؤولات باشند و همين طور عمومات مخصصه در اينجا بحث مفصل است.