صِفات

-(اصطلاح كلامى و عرفانى) در محل خود بيان شده است كه صفت چيزى است كه قائم بخود نباشد و از موصوف خود منفصل نشود و بيان گرديد كه صفات دو قسم‌اند يكى صفات ذات كه عبارت از صفات ثابته حق‌اند و اتفاقى است كه قديم و ازلى‌اند و آنها سه صفت‌اند،موجود،قديم و واحد بودن و ديگر صفات فعل كه مورد اختلاف است و صفات حق بعضى مشروط بديگرند مثلا علم مشروط به حيات است و حق را اسماء و صفات بى‌نهايت است بر حسب آنكه هر موجودى در هر آنى«هو فى شأن» و شئونات و تجلياتى است در مراتب،و صفات يا ايجابى‌اند يا سلبى و صفات ايجابى هم يا حقيقى بدون اضافه‌اند مانند، حيوة وجوب و قيوميت يا اضافه‌اند محضه‌اند مانند اوليت آخريت و يا ذو اضافه‌اند مانند ربوبيت و علم و اراده و صفات سلبيه مانند قدوسيت و سبوحيت و هر يك از آنها نوعى از وجودست كه جامع آن مرتبت- الوهيت است و اول كثرتى است كه در وجود واقع شده است و برزخ ميان حضرت احديت ذاتى و مظاهر خليفه است و بى‌نهايت- است (از لمع ص 451-شرح قيصرى ص 12-13-شرح تعرف ص 111).

شاعر گويد:

من كه باشم كه بود سرح جمالش هوسم كيستم من كه در اوصاف جمالش برسم
من كيم در چه حسابم كه صفاتش شمرم كيستم من كه كنم عد خصالش چه كنم
تركيبات ديگر:صفات اماره،صفات ذميمه،نقاب صفات.

و بالجمله صفات حق از نظر متكلمان بر چند دسته‌اند:

الف-صفات حقيقيۀ

كماليه مانند وجود،قدرت و علم كه زائد بر ذات او نبوده و عين ذات‌اند.

ب-صفات اضافيه محضه

مانند مبدئيت و مبدعيت و خالقيت كه زائد بر ذات و متأخر از ذات‌اند.

ج-صفات سليه محضه

مانند قدوسيت، فرديت و ازليت كه بازگشت آنها بسلب اتصاف است.

و بطور كلى موصوف يا داراى ذات مستقر بالفعل است يا نه و بنا بر شق اول يا صفتى كه ملحق بآن ميشود خارج از آنست و الحاق آن از باب الحاق عارض لازم و يا مفارق است و يا جزئى از قوام آنست.

(تهافت التهافت ص 520) و بنا بر شق دوم كه موصوف را ذات مستقر بالفعل نباشد يا صفتى كه ملحق بدان ميشود مقوم موصوف است و يا مقوم موصوف نيست بلكه بعد از تقرر موصوف ملحق بدان شود مثال اول عروض بياض بر جسم و ضحك بر انسان مثال دوم وجود نفس براى حيوان مثال سوم وجود صور طبيعيه براى جسم مطلق و چهارم وجود صورت براى هيولى و پنجم تحيز براى هيولى.

و بالجمله صفات يا ايجابى ثبوتى هستند كه صفات كمال و جمال‌اند و يا صفات سلبى قدوسى‌اند كه صفات جلال‌اند.

صفات سلبى كلا بازگشت ميكند بسلب امكان و صفات ثبوتى بر دو قسم‌اند يكى صفات ثبوتيۀ حقيقيه مانند علم،