و انتقال آن به مكان ديگر بدون تحقق نبش قبر باشد و اگر در اثناء كار، جسدى آشكار شود واجب است به مكان ديگرى انتقال يابد و در آنجا دفن شود.

س 2112: زمينى در كنار يكى از قبرستانها وجود دارد كه هيچ اثرى از قبر در آن ديده نمى‌شود و احتمال دارد كه يك قبرستان قديمى باشد، آيا تصرّف در اين زمين و ساختمان‌سازى در آن براى فعاليتهاى اجتماعى جايز است؟ ج: اگر احراز شود آن زمين، جزئى از قبرستان عمومى موقوفه براى دفن اموات است و يا از نظر عرف حريم آن محسوب شود حكم قبرستان را دارد و تصرّف در آن جايز نيست.

س 2113: آيا جايز است انسان در دوران حيات خود قبرى را به قصد تملك بخرد؟ ج: اگر مكان قبر، ملك شرعى ديگرى باشد خريدن آن اشكال ندارد ولى اگر جزئى از زمينى باشد كه وقف براى دفن اموات مؤمنين است، خريد و نگهدارى آن براى خود انسان، چون بطور قهرى مستلزم منع ديگران از تصرّف در آن براى دفن اموات است، صحيح نيست.

س 2114: اگر ايجاد پياده‌رو در يكى از خيابانها متوقف بر تخريب تعدادى از قبور مؤمنينى باشد كه قبل از بيست سال پيش در قبرستان مجاور خيابان عمومى دفن شده‌اند، آيا اين كار جايز است؟ ج: اگر قبرستان مذكور وقف نباشد تبديل قبور به عنوان محلّ عبور افراد پياده تا زمانى كه مستلزم نبش قبور مسلمانان و هتك حرمت آنها نباشد، اشكال ندارد.

س 2115: قبرستان متروكى در وسط شهر وجود دارد كه وقفيت آن معلوم نيست، آيا ساخت مسجد در آن جايز است؟ ج: اگر قبرستان مذكور زمين وقفى و ملك خصوصى كسى نبوده و همچنين از مكانهاى عمومى و مورد نياز و استفاده اهالى در مناسبتها نيز نباشد و ساخت مسجد هم در آن موجب هتك يا نبش قبرهاى مسلمانان نشود، اشكال ندارد.

س 2116: قطعه زمينى وجود دارد كه تقريباً از صد سال پيش تا كنون قبرستان عمومى بوده و چند سال پيش در عمليات حفارى چند قبر در آن مشاهده شده و بعد از عمليات حفارى و بردن خاكها بعضى از قبرها آشكار شده‌اند و استخوان هم در داخل آن ديده شده، آيا جايز است شهردارى اين زمين را بفروشد؟ ج: اگر قبرستان مزبور وقف باشد، خريد و فروش آن جايز نيست و به هر حال اگر عمليات حفارى موجب نبش قبور شود، آن هم حرام است.

س 2117: وزارت آموزش و پرورش قسمتى از يك قبرستان نسبتاً قديمى را بدون كسب موافقت اهالى، براى ساخت مدرسه، تصرّف كرده و مدرسه‌اى را در آن ساخته است كه دانش‌آموزان در آن نماز مى‌خوانند، اين كار چه حكمى دارد؟ ج: تا زمانى كه دليل معتبرى بر اينكه زمين مدرسه براى دفن اموات وقف شده، اقامه نشده است و از مكانهاى عمومى و مورد نياز شهر براى دفن اموات و غيره و همچنين ملك خصوصى كسى نباشد، استفاده از آن براى مدرسه و خواندن نماز در آن با مراعات ضوابط و مقرّرات قانونى اشكال ندارد.