مالك مى‌شود و احتياط واجب اين است كه به اذن ولىّ امر باشد، و بايد خمس آن را بپردازد، و اگر غير مسلمان اخراج كند مالك نمى‌شود. و اگر كافر معدنى را از زمينى كه در حال فتح مسلمين، موات است اخراج كند مالك نمى‌شود.

3 گنج

[مسأله 1806]

مسأله 1806 گنج مالى است كه در زمين يا درخت يا كوه يا ديوار پنهان باشد و كسى آن را پيدا كند و طورى باشد كه به آن، گنج بگويند.

مكارم : مسأله «گنج» مالى است كه در زير زمين، يا كوه، يا ديوار، يا درون درخت پنهان كرده باشند و در عرف به آن گنج گويند.

سيستانى : مسأله گنج، مالى است منقول كه مخفى شده و از دسترس افراد خارج شده است و در زمين يا درخت يا كوه يا ديوار پنهان باشد و بودنِ آن در آنجا معمول نباشد.

[مسأله 1807]

مسأله 1807 اگر انسان در زمينى كه ملك كسى نيست (1) گنجى پيدا كند (2) مال خود اوست و بايد خمس آن را بدهد (3)

(1) سيستانى : يا موات است و خود او با احياء، مالك شده است، گنجى پيدا كند، مى‌تواند آن را براى خود بردارد ولى بايد خمس آن را بدهد.

(2) مكارم : و مالك آن گنج به هيچ وجه شناخته نيست. .

(3) خوئى ، صافى : لكن در صورتى كه آن گنج غير از طلا و نقره باشد وجوب خمس در آن بنا بر احتياط است.

تبريزى : اگر چه گنج غير از طلا و نقره باشد.

[مسأله 1808]

مسأله 1808 نصاب گنج 1051 مثقال نقره يا 15 مثقال طلا است (2) يعنى اگر قيمت چيزى را كه از گنج به دست مى‌آورد (3) بعد از كم كردن مخارجى كه براى آن كرده به 105 مثقال نقره يا 15 مثقال طلا برسد (4) بايد خمس آن را بدهد.

(1) فاضل ، نورى : بنا بر احتياط. .

(2) اراكى : نصاب گنج 15 مثقال طلاست. .

(3) مكارم : به اين مقدار برسد خمس آن واجب است، امّا اگر كمتر از آن باشد خمس آن واجب نيست و اگر قيمت آن به پانزده مثقال طلا نرسد ولى به 105 مثقال نقره برسد باز خمس آن واجب است و همچنين عكس آن. [و]هرگاه براى استخراج گنج، مخارجى كرده، مقدار آن را كم مى‌كند و خمس بقيّه را مى‌دهد.

بهجت : بعد از كم كردن هزينۀ اخراج به 105 مثقال نقرۀ سكه‌دار يا 15 مثقال طلاى سكه‌دار برسد بايد خمس آن را بدهد و در تعلّقِ خمس به گنج نيز گذشتنِ سال معتبر نيست.

(4) اراكى : به 15 مثقال طلا برسد. .