بنا بر اين اگر طلاى ساخته را بدهد و بيشتر از آن، طلاى نساخته بگيرد، يا مس ساخته را بدهد و بيشتر از آن مسهاى شكسته را بگيرد يا برنج درجۀ يك بدهد و بيشتر از آن درجه دو و سه بگيرد همه ربا و حرام است. و همچنين اگر اضافه‌اى از غير جنس آن بگيرد، مثل اينكه ده كيلو گندم مرغوب را بدهد و ده كيلو گندم نامرغوب به اضافۀ ده تومان پول بگيرد آن هم ربا و حرام است، بلكه اگر چيزى زيادتر نگيرد ولى شرط كند خريدار كارى براى او انجام دهد آن نيز ربا و حرام است.

[مسأله 2073]

مسأله 2073 اگر چيزى را كه اضافه مى‌گيرد غير از جنسى باشد كه مى‌فروشد، مثلاً يك من گندم به يك من گندم و يك قران پول بفروشد باز هم ربا و حرام است (1) بلكه اگر چيزى زيادتر نگيرد ولى شرط كند كه خريدار عملى براى او انجام دهد، ربا و حرام مى‌باشد.

(1) بهجت : بقيّه مسأله ذكر نشده.

مكارم : رجوع كنيد به ذيل مسأله 2072)

[مسأله 2074]

مسأله 2074 اگر كسى كه مقدار كمتر را مى‌دهد چيزى علاوه كند مثلاً يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم بفروشد (1) اگر مقدار كمتر، در قيمت، مساوى با مقدار بيشتر همجنس آن باشد و كسى كه مقدار كمتر را مى‌دهد، براى خلاصى از فروش آن به زيادتر از همجنس، چيزى علاوه كند مثلاً يك من گندم اعلا و يك دستمال را به يك من و نيم گندم متوسّط بفروشد اشكال ندارد و همچنين است اگر از هر دو طرف، چيزى زياد كنند مثلاً يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشد (2) ولى اگر چيز علاوه، براى فرار از ربا باشد، مثلاً يك من گندم خوب را به يك من و نيم گندم خوب مثل آن، بخواهد نسيه بفروشد و براى فرار از ربا، چيزى بر يك من گندم علاوه كند، جايز نيست.

(1) خوئى ، اراكى ، گلپايگانى ، صافى ، تبريزى ، بهجت ، زنجانى : اشكال ندارد و همچنين است اگر از هر دو طرف چيزى زياد كنند، مثلاً يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشد، اشكال ندارد.

سيستانى : اشكال ندارد در صورتى كه قصدشان آن باشد كه دستمال در مقابل مقدار زيادى باشد و معامله هم نقدى باشد و همچنين اگر از هر دو طرف چيزى زياد كنند، مثلاً يك من گندم و يك دستمال را به يك من و نيم گندم و يك دستمال بفروشند چنانچه قصدشان آن باشد كه دستمال و نيم من گندم در طرف اوّل، در مقابل دستمال در طرف دوم باشد اشكال ندارد.

(2) فاضل : بقيّه مسأله ذكر نشده.

نورى : رجوع كنيد به مسألۀ اختصاصى 2283 صفحۀ 394

مكارم : مسأله هرگاه كسى كه مقدار كمتر را مى‌دهد جنس ديگرى به آن اضافه كند مثلاً ده كيلو گندم به اضافۀ يك متر پارچه را به پانزده كيلو گندم بفروشد اشكال ندارد، همچنين اگر به هر دو طرف چيز ديگرى اضافه كنند. ولى حيله‌هاى ربا كه قصد جدّى در آن نيست؛ مثل آنچه در ميان بعضى، معمول است كه وامى را به كسى مى‌دهند و بعد، سود آن را كه مبلغ هنگفتى است، با يك سير نبات مصالحه مى‌كنند، باطل و بى‌اساس است و مبلغ اضافى، ربا محسوب مى‌شود.