. اين مسأله در رسالۀ آيت اللّٰه سيستانى نيست

(1) تبريزى : كه قابل تحمّل است.

(2) تبريزى : اگر نتواند. .

(3) تبريزى : ممكن باشد تا سال بعد در مكه بماند. .

بهجت : مسأله اگر كسى مستطيع شود و حجّ را بجا نياورد و فقير شود، بايد حجّ بجا آورد، اگر چه به زحمت باشد.

فاضل : مسأله اگر كسى مستطيع شود و مكه نرود و فقير شود، و استطاعتش از دست برود بايد به هر طريق كه مى‌تواند حجّ را بجا آورد، و لو با قرض گرفتن يا اجير شدن باشد.

مكارم : مسأله هرگاه حجّ بر كسى واجب شود و انجام ندهد و استطاعتش از دست برود بايد به هر طريق كه مى‌تواند حجّ را بجا آورد، و لو با قرض گرفتن يا اجير شدن باشد.

زنجانى : مسأله اگر كسى مستطيع شود و به مكّه نرود و از استطاعت بيفتد، بايد اگر چه به زحمت باشد بعداً حجّ كند، بلى چنانچه بدون اختيار انجام حجّ بر او با مشقّت شديد همراه گردد، تأخير حجّ تا رفع مشقّت شديد جايز است، ولى حجّ از عهدۀ او ساقط نمى‌شود.

[مسأله 2047]

مسأله 2047 اگر در سال اولى كه (1) مستطيع شده به مكه رود (2) و در وقت معينى كه دستور داده‌اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد، چنانچه در سالهاى بعد مستطيع نباشد حجّ بر او واجب نيست (3) ولى اگر از سالهاى پيش مستطيع بوده و نرفته (4) اگر چه به زحمت باشد (5) بايد حجّ كند

. اين مسأله، در رسالۀ آيات عظام: اراكى و مكارم نيست

(1) سيستانى : اگر كسى كه. .

(2) فاضل : بدون سستى و تأخير به مكه رود. .

(3) سيستانى : مگر آنكه از سالهاى پيش مستطيع بوده و نرفته كه در اين صورت اگر چه به زحمت باشد بايد حجّ كند.

(4) فاضل : به هر طريق كه مى‌تواند بايد حجّ بجا آورد.

(5) تبريزى : كه قابل تحمّل است. .

زنجانى : مسأله اگر در سال اوّلى كه مستطيع شده به مكّه رود و در وقت معيّنى كه دستور داده‌اند به عرفات و مشعر الحرام نرسد چنانچه هنوز مُحرم به احرام حجّ نشده و در اين تأخير مسامحه ننموده و در سالهاى بعد نيز مستطيع نباشد حجّ بر او واجب نيست ولى اگر مسامحه كرده يا از سالهاى قبل مستطيع بوده و نرفته اگر چه به زحمت باشد بايد حجّ را بجا آورد و چنانچه مُحرم به احرام حجّ شده ولى به عرفات و مشعر نرسيده واجب است هر چند با قرض گرفتن يا اكتساب در سال بعد حجّ بجا آورد؛ بلى چنانچه در تأخير سال قبل معذور بوده و بدون اختيار او انجام حجّ سال بعد با مشقّت شديد همراه باشد لازم نيست دوباره حجّ بجا آورد و در هر حال اگر سال بعد حجّ بجا نياورد حجّى بر عهدۀ او نيست هر چند در ترك حجّ معصيت كرده باشد.

[مسأله 2048]

مسأله 2048 اگر در سال اولى كه مستطيع شده حجّ نكند و بعد بواسطۀ پيرى يا مرض و ناتوانى نتواند حجّ نمايد و نااميد باشد از اين كه بعداً خودش حجّ كند، بايد ديگرى را از طرف خود بفرستد (1) بلكه اگر (2) در سال اولى كه به قدر رفتن حجّ مال پيدا