و دست متعارف مردم باشد، بايد ملاحظه كند كه مردم متعارف تا كجاى صورت خود را مى‌شويند، او هم تا همان جا بشويد و نيز اگر در پيشانى او مو روييده يا جلوى سرش مو ندارد بايد به اندازۀ معمول، پيشانى را بشويد.

مكارم: مسأله هر گاه انگشتانش بيش از حدّ معمول بزرگ يا كوچك باشد اعتبارى به آن نيست، بلكه بايد ببيند افراد معمولى چه اندازه از صورت خود را مى‌شويند، او هم همان مقدار را بشويد، هم چنين كسى كه رستنگاه موى او بسيار بالا يا بسيار پايين است مطابق افراد معمولى صورت خود را مى‌شويد.

بهجت: مسأله ميزان در رستنگاه مو و در انگشتان، افراد مستوى الخلقه و عادى مى‌باشد، پس كسانى كه رستنگاه مو يا انگشتان آنها غير عادى است، در مقدار شستن، افراد عادى را ميزان قرار دهند.

[مسأله 239 اگر احتمال دهد چرك در گوشه‌هاى چشم و لب او هست]

مسأله 239 اگر احتمال دهد چرك يا چيز ديگرى در ابروها و گوشه‌هاى چشم و لب او هست كه نمى‌گذارد آب به آنها برسد، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد، بايد پيش از وضو (1) وارسى كند كه اگر هست برطرف نمايد.

(1) بهجت: يا وقت شستن آنها. .

مكارم: مسأله صورت و دستها را بايد آن چنان شست كه آب به پوست بدن برسد، و اگر موانعى وجود دارد بايد برطرف كند، حتّى اگر احتمال مانع مى‌دهد بايد وارسى نمايد.

[مسأله 240 اگر پوست صورت از لاى مو پيدا باشد]

مساله (240) اگر پوست صورت از لاى مو پيدا باشد بايد (1) آب را به پوست برساند و اگر پيدا نباشد شستن مو كافى است (2) و رساندن آب به زير آن لازم نيست.

(1) بهجت: علاوه بر شستن ظاهر موها بنا بر أحوط بايد. .

(2) بهجت: شستن ظاهر مو كافى است. .

زنجانى: شستن ظاهر مو كافى است. [پايان مسأله]

[مسأله 241 اگر شك كند كه پوست صورت از لاى مو پيدا است]

مسأله 241 اگر شك كند كه پوست صورت از لاى مو پيدا است يا نه بنا بر احتياط واجب (1) بايد (2) مو را بشويد و آب را به پوست هم برساند.

(1) [عبارت «بنا بر احتياط واجب» در رساله آيت اللّٰه زنجانى نيست]

(2) فاضل: واجب است احتياطاً. .

[مسأله 242 شستن توى بينى و مقدارى از لب و چشم]

مسأله 242 شستن توى بينى و مقدارى از لب و چشم كه در وقت بستن ديده نمى‌شود واجب نيست (1) ، (ولى براى آن كه يقين كند از جاهايى كه بايد شسته شود چيزى باقى نمانده، واجب است مقدارى از آنها را هم بشويد (2)) . و كسى كه نمى‌دانسته بايد اين مقدار را بشويد، اگر نداند در وضوهائى كه گرفته اين مقدار را شسته يا نه (3) ، نمازهايى كه خوانده صحيح است (4) .

(1) مكارم: بقيه مسأله ذكر نشده.

سيستانى: ولى انسان اگر يقين نكند كه از جاهايى كه بايد شسته شود چيزى باقى نمانده واجب است براى آن كه يقين كند، مقدارى از آنها را هم بشويد. و كسى كه اين امر را