صفت چهاردهم:مراء و جدال و مخاصمه

و«مراء و جدال»عبارت است از:اعتراض كردن بر سخن غير،و اظهار نقص و خلل آن در لفظ يا در معنى،به قصد پست كردن و اهانت رسانيدن به آن شخص،و اظهار زيركى و فطانت،بدون باعث دينى و فايده آخرت است.

و«خصومت»نيز نوعى از جدال است.و آن،جدال و لجاج كردن در سخن است به جهت رسيدن به مالى،يا مقصودى ديگر.اما مراء و جدال،از اخلاق مذمومه و صفات رذيله است،خواه در مسائل علميه باشد يا غير اين‌ها.و خواه اعتراض به حق باشد يا باطل.مگر اينكه متعلق به مسائل دينيّه باشد و غرض و قصد،فهميدن يا فهمانيدن حق باشد،كه در اين صورت،ضرر ندارد و آن را مراء و جدال نگويند،بلكه ارشاد و هدايت نامند.

و علامت آن،آن است كه:تو را مضايقه نباشد از آنكه مطلب حق از جانب غير تو ظاهر شود.و علامت مجادله آن است كه:اگر سخن حق بر زبان آن طرف جارى شود ترا ناخوش آيد و خواهى آنچه تو مى‌گوئى صحيح باشد و آن را به طريق جدال بر خصم تمام كنى و نقص و خلل كلام او را ظاهر سازى.همچنان كه مذكور شد اولى مذموم نيست،بلكه ممدوح و نتيجه قوّت معرفت و بزرگى نفس است.ولى دومى مذموم و منهىّ عنه،و باعث هيجان غضب،و حصول حقد و حسد است از هر دو جانب.

و بسا باشد كه:موجب تشكيك و شبهه خود يا ديگران در اعتقادات حقه شود.و از اين جهت است كه:حق-سبحانه و تعالى-نهى از آن فرموده است كه:

« وَ إِذٰا رَأَيْتَ الَّذِينَ يَخُوضُونَ فِي آيٰاتِنٰا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتّٰى يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ » [1]«إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ ». [2]

خلاصه معنى آنكه:هرگاه ببينى كسانى را كه فرو مى‌روند در آيات ما و مشغول نكته گيرى بر آنها مى‌شوند،از ايشان كناره كنيد تا مشغول حديثى ديگر شوند كه اگر چنين نكنى تو نيز مثل ايشان خواهى بود.

و از حضرت پيغمبر-صلّى اللّه عليه و آله-مروى است كه:«حقيقت ايمان بنده كامل نمى‌شود مگر وقتى كه مراء و جدال را ترك كند اگر چه حق با او باشد». [3]

و از حضرت امام جعفر صادق-عليه السّلام-مروى است كه فرمود:«هرگز مجادله