مردم را از بدى باز مى‌دارند و خود به گرد آن نمى‌چرخند، با اين كه در دنيا هستند گويا آن را رها كرده و به آخرت پيوسته‌اند، از اين رو ماوراى دنيا را مشاهده كرده، گويا از پشت ديوار اين جهان سر برآورده و به جهان برزخيان مى‌نگرند و اقامت طولانى آن‌جا را مشاهده مى‌كنند. و گويا رستاخيز وعده‌هاى خود را براى آنها عملى ساخته است، آنها اين پرده‌ها را براى جهانيان كنار زده، حتّى گويا چيزهايى را مى‌بينند كه ديگران نمى‌بينند و مطالبى را مى‌شنوند كه ديگران نمى‌شنوند. اگر آنان را در پيشگاه عقل خود مجسّم سازيد و مقامات ستوده و مجالس آشكار آنان را بنگريد، مى‌بينيد كه نامه‌هاى اعمال خويش را گشوده و براى حسابرسى اعمال خود آماده شده‌اند، براى حساب هر كار كوچك و بزرگى كه به آن دستور داشته‌اند و كوتاهى كرده‌اند و يا از آن نهى شده و مرتكب گرديده‌اند، سنگينى بار گناهانشان را به دوش گرفته، نمى‌توانند كمر راست كنند، گريه گلويشان را گرفته و با فرياد مى‌گريند و گريان با هم گفتگو مى‌كنند و با صداى بلند در پيشگاه پروردگار خويش در مقام پشيمانى و اعتراف به تقصيرند (آرى اگر آنها را در پيشگاه عقلتان مجسّم كنيد) خواهيد يافت كه آنها نشانه‌هاى هدايتند و چراغهاى تاريكى، فرشتگان آنان را در ميان گرفته، آرامش بر آنها نازل گرديده، درهاى آسمان برويشان گشوده شده و مقامهاى محترمى برايشان فراهم آمده است؛ مقامى كه خداوند به آن نظر رحمت انداخته آنها را مى‌نگرد، از سعى و كوشش آنان راضى و موقعيّتشان را مى‌ستايد. با دعا و نيايش به درگاه خداوند آرامش، عفو و گذشت مى‌طلبند، اينان گروگانان نيازمندى به فضل و كرم او و اسيران تواضع و فروتنى به عظمت و بزرگوارى او هستند؛ غم و اندوه طولانى قلبشان را مجروح ساخته و گريه‌هاى بسيار چشمهايشان را به هر درى كه اميدوارى به خدا در آن وجود دارد دستى براى كوبيدن از سوى آنان دراز است؛ از كسى درخواست مى‌كنند كه سختى و تنگى برايش معنا ندارد و اميدواران را محروم نمى‌سازد. اكنون به خاطر خود، حساب خويشتن را برس! زيرا ديگران حسابرسى غير از تو دارند.

خطبه 223

اين سخن را به هنگام تلاوت اين آيه فرموده‌

«يا ايُهَا الْانْسانُ ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَريمِ» [1]

(اين آيه) كوبنده‌ترين دليل در برابر شنونده و قطع كننده‌ترين عذر شخص مغرور است! همو كه جهالت و نادانيش او را خوشحال ساخته (مى‌فرمايد):

اى انسان! چه چيز تو را بر گناه جرأت داده؟ و چه چيز تو را در برابر پروردگارت مغرور ساخته؟ و چه كس تو را بر هلاكت خويشتن علاقه‌مند نموده است؟

[1]. «اى انسان! چه چيز تو را در برابر پروردگار كريمت مغرور ساخته است؟»- سوره انفطار، آيه 6.