6 مناظره با علي بن محمّد جهم؛ [1]

7 مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره.

هر يك از اين مناظرات داراى محتواى عميق و جالبى است كه حتى امروز هم با گذشت حدود 1200 سال از آن تاريخ، راه گشا و روشنگر و بسيار آموزنده و پربار است، هم از نظر محتوا و هم از نظر فن مناظره و طرز ورود و خروج در بحث ها.

نخست به سراغ مناظرات چهارگانه اى كه در يك جلسه از جلسات گسترده مأمون واقع شده، مى رويم. در عيون أخبار الرضا در اين باره چنين مى خوانيم:

هنگامى كه على بن موسى الرضا عليه السلام بر مأمون وارد شد، مأمون فضل بن سهل وزير مخصوصش‌ [2] دستور داد كه پيروان مكاتب‌

[1]. على بن محمّد بن جهم، ناصبى و دشمن اهل بيت بوده است. مرحوم صدوق روايتى از على بن محمّد جهم نقل كرده كه از آن استفاده مى شود كه وى نسبت به حضرت رضا عليه السلام محبت داشته است، امّا صدوق در ذيل همين حديث آورده است‌: «هذا الحديث غريب من طرق على بن محمّد بن الجهم مع نصبه و بغضه و عداوته لاهل البيت عليهم السلام، (عيون أخبار الرضا، ج 1، ص 195- 204).

صاحب جامع الروا نيز همين مطلب را در شرح حال او آورده است (جامع الروا، ج 1، ص 597 596). فضل بن سهل (202 154 ق)

[2]. فضل بن سهل (202 154 ق) وزير معروف مأمون كه در كودكى به دربار خلافت راه يافت و در سال 190 ق به دست مأمون از دين مجوس برگشت و مسلمان شد. وى به «ذوالرياستين» شهرت داشت. او مرد سياست و جنگ بود و سرانجام در سال 202 ق در حمام سرخس به قتل رسيد (وفيات الاعيان، ج 1، ص 413). بعضى از مورخان را عقيده بر اين است كه او مأمون را وادار كرد تا على بن موسى الرضا عليه السلام را ولى عهد خود نمايد، به اين معنا كه ولى عهدى امام رضا عليه السلام زير فشار سياسى و اجتماعى ايرانيان به وسيل فضل بن سهل به مأمون تحميل شد (تاريخ بيهقى، ص 141)، ولى قرائن موجود غير اين را مى گويد..