مى‌شود و نه اعمالش حبط مى‌گردد، امّا اين امكان در مورد امّت آن حضرت وجود دارد. بنابراين معناى آيه اين است كه: «اى امّت محمّد! مراقب اعمال خود باشيد. مبادا عمرى عبادت و اطاعت كنيد و در پايان عاقبت به خير نشويد و اعمالتان حبط گردد».

در آيه محلّ بحث نيز خطاب، متوجّه مردم است كه إن‌شاءاللَّه را در كارهاى خود فراموش نكنند. بعضى نيز گفته‌اند: فراموشى إن‌شاءاللَّه گناه نيست، بلكه ترك اولى است بنابراين اگر پيامبر صلى الله عليه و آله هم مرتكب آن شده و آن را فراموش كرده باشد اشكالى ندارد.

معناى ترك اولى‌

سؤال: حضرت آدم ترك اولى كرد و از آن درخت ممنوع خورد و از بهشت اخراج شد. [1] فُطْرس ملك مرتكب ترك اولى شد و بال و پرش ريخت و به جزيره‌اى در زمين تبعيد گشت. [2] حضرت يونس عليه السلام ترك اولى كرد و مدّت زيادى در دل نهنگى حبس شد. [3] و برخى ديگر از پيامبران نيز ترك اولى داشته‌اند. [4] منظور از ترك اولى چيست؟

جواب: ترك اولى نه گناه است و نه مكروه و نه حتّى مباح، بلكه رها كردن مستحب مؤكّد و انجام دادن مستحب عادى است. مثلًا در فاصله يك كيلومترى‌

[1]. سوره بقره، آيه 36.

[2]. بحارالانوار، ج 26، ص 341.

[3]. سوره انبيا، آيه 87.

[4]. شرح آن را در كتاب پيام قرآن، ج 7، ص 103 به بعد مطالعه فرماييد.