ثَلاثُ عَرْضاتٍ: فَامّا عَرْضَتانِ فَجِدالٌ وَ مَعاذيرٌ، وَ امَّا
الْعَرْضَةُ الثّالِثَةُ فَعِنْدَ ذلِكَ تَطِيْرُ الصُّحُفُ فى الْايْدى فَآخِذٌ بِيَمينِهِ،
وَ آخِذٌ بِيَمينِهِ، وَ آخِذٌ بِشِمالِهِ: «مردم
در روز قيامت سه بار (به پيشگاه خداوند يا دادگاه او) عرضه مىشوند: اما در دو
عرضه اوّل و دوّم جدال و عذر خواهىهاست (گاه كوشش مىكنند گناهان خود را متوجه
ديگرى سازند، و گاه در مقام بيان عذر مىآيند) و اما در عرضه سوّم نامههاى اعمال
پرواز مىكند، و در دستها قرار مىگيرد، گروهى به دست راست و گروهى به دست چپ». [1]
از اين تعبير ضمناً معناى «تطاير كتب» كه در عبارات مختلفى آمده است معلوم مىشود، و آن اينكه
نامههاى اعمال از محل اصلى (نزد عرش خدايا عليين و سجين و ... كه مركز جمعآورى
آنهاست) حركت مىكنند، و در دست صاحبانشان قرار مىگيرند، اين تعبير به خوبى نشان
مىدهد كه نامه اعمال صفحه روح انسانى نيست، بلكه آثارى است كه در بيرون وجود او
ثبت شده است (دقت كنيد).
2- ماهيت نامه عمل چيست؟
بى شك نامه اعمال در قيامت چيزى مانند ورقهاى كاغذ و دفتر و كتاب معمولى
نيست، بلكه نقوشى است گويا، غير قابل انكار، كه هيچكس را يارى نفى آن نمىباشد،
شاهد اين سخن اينكه اگر به شكل دفتر و اوراق معمولى باشد هزاران برگ لازم است كه
اعمال يك عمر را در آن بنويسند و چنين كتابى براى همه به آسانى قابل مطالعه نيست،
و نمىتواند مايه رسوايى بدكاران و افتخار نيكوكاران گردد، در جايى از آيات و
روايات به خوبى استفاده مىشود كه اعمال آدمى در آن چنان ثبت است كه با يك گناه
مىتوان بر آن واقف شد!
از اين گذشته خطوط و نقوش معمولى چنان نيست كه قابل انكار نباشد، در حالى كه
از آيات و روايات به خوبى بر مىآيد كه خطوط اين كتاب قابل انكار نيست، سندى است
زنده و روشن براى هركس، و حتى براى صاحبان آن.
در اينجا چند تفسير مختلف براى نامه عمل وجود دارد كه بايد دقيقاً مورد بررسى
قرار گيرد:
1- بعضى در تفسير آن گفتهاند: هِىَ
بِعَيْنِها نَفْسُهُ الَّتى رَسَخَتْ فيها آثارُ اعْمالِهِ بِحَيْثُ انْتَقَشَتْ
بِها: «آن عيناً همان روح آدمى است كه آثار اعمالش
در آن راسخ شده به گونهاى كه با آن نقش گرفته»! [2]