دو باغ بهشتى است» (وَلِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ).

در تفسير «مقام ربه» دو احتمال ذكر كرده‌اند: گاه گفته‌اند منظور از آن احاطه علمى پرودرگار نسبت به تمامى اعمال و نيات انسان است، و گاه گفته‌اند منظور ايستادن انسان در برابر دادگاه عدل خدا در قيامت است (در اين صورت آيه تقديرى دارد و در تقدير چنين است: (مقامه بين يدي ربّه). [1]

هريك از اين دو تفسير را انتخاب كنيم چنين خوفى سرچشمه ترك معاصى و شهوات مى‌شود، چنانكه در حديثى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم: مَنْ عَلِمَ انَّ اللَّه يَراهُ وَ يَسْمَعُ ما يَقُولُ مِنْ خَيْرٍ و شَرٍّ فَيَحْجُزُهُ ذلِكَ عَنِ الْقَبيحِ مِنْ الأعمالِ، فَلَهُ جَنَّتانِ: «كسى كه بداند خداوند او را مى‌بيند و آنچه از خير و شر مى‌گويد مى‌شنود، و اين علم و آگاهى او را از اعمال قبيح باز دارد، براى او دو باغ بهشتى است». [2]

درباره‌ «جنتان» (دو بهشت) نيز تفسيرهاى مختلفى ذكر شده:

1- منظور بهشت «مادى» و «معنوى» است، همان چيزى كه در سوره آل‌عمران آيه 15 از آن تعبير به‌ «جَنَّاتُ تَجْري مِنْ تَحْتِها الأنْهارُ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّه» شده است كه اولى باغ‌هايى است كه از زير درختانش نهرها جارى است، و دوّمى خشنودى معبود محبوب حقيقى يعنى خداوند است.

2- بهشت اوّل در برابر ايمان، و بهشت دوّم در برابر اعمال صالح است.

3- بهشت اوّل در برابر اطاعت، و ديگرى در برابر ترك گناه است.

4- بهشت اوّل پاداش عمل است و دوّمى تفضل الهى است.

البته هيچكدام از اين تفسيرها دليل خاصى ندارد هرچند تفسير اوّل از همه مناسب‌تر به نظر مى‌رسد، و جمع ميان آنها نيز كاملًا ممكن است.

16- تولى و تبرّى‌

دوستى دوستان خدا، و دشمنى با دشمنان حق، يا به تعبير ديگر همسويى با نيكان و پاكان، و ناهماهنگى با بدان و شروران، يكى ديگر از كليدهاى بهشت است كه در آيات قرآن به آن اشاره شده، در آيه 22 مجادله مى‌فرمايد:

[1]. هر دو احتمال در تفسير «مجمع البيان» و «الميزان» ذكر شده است.

[2]. «مجمع البيان»، جلد 9 و 10، صفحه 207.