اموال حرامند- گروهى را با پاهايشان آويزان مى‌كنند- آنها كه ربا خوارند- گروه ديگرى نابينايند- آنها كه در قضاوت ستم مى‌كنند- و گروهى كر و لال وارد محشر مى‌شوند، آنها كسانى هستند كه در اعمالشان گرفتار عُجبند، گروه ديگرى زبانهايشان را به دندان مى‌جوند، آنها دانشمندان و سخن گويانى هستند كه گفتارشان از اعمالشان جداست! و گروهى دست و پا بريده وارد مى‌شوند، و آنها آزار دهندگان همسايگانند، و گروهى را بر شاخه‌هاى آتش دوزخ به دار مى‌آويزند، و آنها خبرچينان ميان مردم، و سلاطين ظالمند، و گروهى بدبوتر از مردارند، و آنها كسانى هستند كه در اين دنيا در شهوات غرقند و حق اللَّه را از اموالشان نمى‌پردازند، و بالاخره گروهى لباس‌هاى آلوده به قطران (قطران ماده قابل اشتعال است) كه به تنهايشان چسبيده در تن دارند و آنها اهل كبر و غرورند»! [1]

35- يَوْمٌ كانَ مِقْدارُهُ خَمُسِيْنَ الْفَ سَنَةٍ

قرآن مجيد در دو آيه هنگامى كه از روز قيامت سخن مى‌گويد آن را به عنوان يك روز بسيار طولانى معرفى مى‌كند: در يكجا مى‌فرمايد: «فرشتگان و روح به سوى او عروج مى‌كنند در آن روز كه مقدارش پنجاه هزار سال است! (تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ الَيْهِ فى‌ يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِيْنَ الْفَ سَنَةٍ. (معارج 4)

و در جاى ديگر مى‌فرمايد: «خداوند امور اين جهان را از آسمان به سوى زمين تدبير مى‌كند سپس در روزى كه مقدار آن هزار سال از سال‌هايى است كه شما مى‌شمريد به سوى او باز مى‌گردد (و دنيا پايان مى‌يابد و آخرت شروع مى‌شود)» (يُدَبِّرُ الْامْرَ مِنَ السَّماءِ الَى الْارْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ الَيْهِ فى يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ الْفَ سَنَةٍ مِمّا تَعُدُّوْنَ) (سجده 5).

بدون شك آيه نخست ناظر به روز قيامت است و آياتى كه بعد از آن آمده است همگى اوصاف قيامت و حتى عذاب مجرمان را در آن روز و همچنين اوصاف دوزخ را بيان مى‌كند.

ولى در مورد آيه دوّم در ميان مفسّران گفتگوست‌ [2] بعضى آن را اشاره به قوس نزولى و صعودى تدبير امر الهى در همين دنيا دانسته‌اند، يا به تعبير ديگر اشاره به دوران‌هاى تدبير الهى در اين عالم كه هر دوران‌

[1]. اين حديث را بسيارى از مفسّران مانند ابوالفتوح رازى، قرطبى، و روح البيان نقل كرده‌اند كه ما به طور خلاصه در بالا آورده‌ايم.

[2]. آلوسى در «روح المعانى» هفت تفسير براى آيه ذكر مى‌كند كه يكى از آنها قيامت است (روح‌المعانى، جلد 21، صفحه 107).