مؤمنون كه ظاهراً درباره همه كفار است، مى‌گويد: وَ مِنْ وَرائَهِمْ بَرْزَخٌ إلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ: «و در پيش روى آنها برزخى است تا روز رستاخيز. (مگر اينكه گفته شود آيه قبل خاص است و اين عام است و به وسيله آن تقييد و تفسير مى‌شود).

در روايات نيز كراراً به اين معنا اشاره شده كه سؤال قبر تنها از دو گروه است: كسانى كه داراى ايمان خالص و يا كفر خالص‌اند، اما بقيه به حال خود رها مى‌شوند.

اين روايات را در بحث گذشته آورديم و براى آگاهى بيشتر از آنها به جلد 6، بحار صفحه 260 احاديث 97 و 98 و 99 و 100 مراجعه فرمايند.

اما تعبير: «يُلْهى‌ عَنْهُمْ» (آنها را به حال خود رها مى‌كنند، يا از آنها صرفنظر مى‌كنند) مفهومش اين نيست كه آنها برزخ ندارند، بلكه سؤال قبر درباره آنها نيست، به عكس از روايات فشار قبر استفاده مى‌شود كه عموميت دارد و همه به استثناى بعضى از اولياء اللَّه به آن گرفتار مى‌شوند (روايات اين بحث را قبلًا ذكر كردايم).

6- فلسفه برزخ‌

فلسفه زندگى دنيا به خوبى روشن است، چرا كه محل امتحان و آموختن و پرورش و تحصيل كمالات علمى و عملى براى عالم ديگر است، دنيا به تعبير روايات اسلامى و بعضى از آيات قرآن، مزرعه، تجارتخانه، دانشگاه، ميدان تمرين و يا به تعبير ديگر به منزله «عالم جنين» براى جهان ديگر است.

آخرت مركز انوارالهى، دادگاه بزرگ حقّ، و محل رسيدگى به حساب اعمال و جوار قرب و رحمت خداست.

در اينجا اين سؤال باقى مى‌ماند كه فلسفه «برزخ» چيست؟

در پاسخ اين سؤال مى‌توان گفت كه فلسفه عالم برزخ كه در ميان دنيا و آخرت قرار گرفته مانند فلسفه هر مرحله متوسّط ديگر است، زيرا انتقال از محيطى به محيط ديگر كه از هر نظر با آن متفاوت است، در صورتى قابل تحمل خواهد بود كه مرحله ميانه‌اى وجود داشته باشد، مرحله‌اى كه بعضى از ويژگى‌هايى مرحله اول و پاره‌اى از ويژگى‌هاى مرحله دوّم در آن جمع باشد.