هم ببيند حق را از باطل تشخيص نمى‌دهد.

اين مهر الهى كه بر دل‌هاى اين گروه تجاوزگر مى‌خورد هم ممكن است جنبه مجازات الهى داشته باشد، و هم اثرى از آثار ادامه تجاوز، و منظور از تجاوز در اين‌جا تجاوز در برابر حق و ادامه عصيان و گناه دشمنى با رسولان الهى است.

جمله‌ «فَما كانُوا لِيُؤْمِنُوا بِما كَذَّبُوا بِه مِنْ قَبْلُ؛ آنها كه به چيزى كه پيش از آن تكذيب كرده بودند ايمان نياوردند» اشاره به اين است كه نخست بعضى از انبيا به سراغ آنان آمدند آنها به تكذيب پرداختند، بار ديگر انبياى ديگرى آمدند و دلايل روشنى براى آنها آوردند باز ايمان نياوردند، و اين به خاطر آن بود كه عناد و لجاج پرده‌هاى ضخيمى بر عقلشان افكنده بود.

بعضى نيز گفته‌اند منظور از تكذيب كنندگان همان قوم نوح است كه در طوفان از بين رفتند و منظور از قومى كه ايمان نياوردند كسانى هستند كه بعد از آنها به وجود آمدند ولى راه قوم تجاوز گر نوح را ادامه دادند. [1]

(ولى لازمه اين تفسير اين است كه مرجع‌هاى ضمير در جمله‌هاى‌ «كذبوا» و «ليؤمنوا» متفاوت باشد و اين بعيد به نظر مى‌رسد بنابر اين بهتر همان تفسير اوّل است).

اين احتمال نيز داده شده است كه منظور اقوامى است كه بعد از نوح به وجود آمدند و حقايقى از دعوت انبياى پيشين براى آنها نقل شد و آنها به تكذيب برخاستند، سپس پيامبرانى با بينات آمدند باز هم همان تكذيب را ادامه دادند، به اين ترتيب تكذيب اوّل مربوط به مطالبى بوده كه به صورت نقل به آنها رسيده بود، و تكذيب دوّم مربوط به مطالبى بوده كه خودشان از انبيا ديدند. [2]

اين تفسير نيز مناسب به نظر مى‌رسد و جمع ميان هر دو تفسير نيز بعيد نيست.

13- حجاب سطحى نگرى و ترك تدبر

[1]. مجمع البيان، جلد 5، صفحه 125.

[2]. روح المعانى، جلد 11، صفحه 143.