نمود، مانند تمام مسائل ماوراى الطّبيعه كه فقط جنبه تعقّلى دارد و بايد در عالم وسيع عقل بررسى شود.

دوّم: آن سلسله بحثهاى كلّى كه از روى مسائل قطعى علوم طبيعى و رياضى كه متّكى به تجربه و آزمايش است مى‌توان بر آنها استدلال نمود و درباره آن نظر داد.

مكتب اصالت العمل‌ معتقد است كه آن رشته از مسائل كلّى كه متّكى به علوم حسّى نيست و از طريق آزمايش و دستگاههاى سنجش علمى قابل اندازه‌گيرى نمى‌باشد اظهار نظر درباره آنها مشكوك خواهد بود.

آنها مى‌گويند: فلاسفه تعقّلى هزارها سال است كه پيرامون مسائل فلسفى بحثها نموده‌اند و هنوز كه هنوز است اختلافات آنها بر اين مسائل يكسره نشده و گاهى دامنه اختلاف وسيع‌تر مى‌گردد و اين اختلاف گواه بر اين است كه اين مسائل پيچيده‌اند و قابل حل نيستند.

اين بود خلاصه نظريه پيروان اين مكتب كه در قرن هفدهم پايه گذارى گرديده و تاكنون طرفدارانى دارد.

دانشمندان الهى‌ (كسانى كه دايره وجود را منحصر به مادّه و انرژى نكرده و با نظر واقع‌بينى وسيع، ديده به صفحه هستى مى‌گشايند) نسبت به اين طرز تفكّر اشكالات زيادى دارند و با اصول علمى اين نظريه را رد كرده‌اند و در اين‌جا به قسمت مختصرى از آن اشاره مى‌شود:

اين كه گفته مى‌شود فقط به امور حسّى بايد اعتماد كرد سخنى است كه حتّى پيروان اين مكتب عملًا با آن مخالفند؛ زيرا آنان در علوم، قضايا را بطور «كلّى» تلقّى مى‌كنند، مثلًا مى‌گويند سرعت نور در ثانيه سيصد هزار كيلومتر است؛ در صورتى كه اين قضيّه به صورت كلّى آزمايش نشده است و آنچه مورد آزمايش واقع شده، يك سلسله موارد مخصوص آن هم در شرايط معيّنى بوده، سپس آن را