1- علل پيشرفت مسلمانان در گذشته و عقب‌ماندگى امروز چيست؟

سؤال‌

علل ترقّى و پيشرفت مسلمانان چه بوده و اكنون علل انحطاط و عقب‌ماندگى آنها چيست؟ چرا روزى مسلمانان بر اكثريّت مردم متمدّن روى زمين حكومت مى‌كردند و قافله سالار تمدّن بودند؛ ولى امروز دنباله‌رو ملل پيشرفته جهان شده‌اند؟!

پاسخ‌

به راستى اين سؤال از پرسشهاى جالب و حسّاس است؛ شايسته است كتابى پيرامون آن نوشته شود. دانشمند معروف مصرى، فريد وجدى در دائرةالمعارف خود در مادّه «علم» علل ده‌گانه‌اى براى پيشرفت مسلمانان يادآور شده و دانشمندان ديگرى نيز در اين باره به بحث و گفتگو پرداخته‌اند [1] ولى در حقيقت علّت اساسى آن پيشرفت و اين عقب‌گرد، چيزى جز پيروى و انحراف از تعاليم عالى اسلام نبوده است؛ مسلمانان در صدر اسلام- در تمام شؤون زندگى- از تعاليم اسلام الهام مى‌گرفتند ولى امروز در غالب نقاط، مسلمانان از راه صحيح‌

[1]. از باب نمونه به كتاب «علل انحطاط مسلمين» نگارش شكيب ارسلان، مراجعه فرماييد.