پرورش را در محيط زندگى به وجود مى‌آورد؛ گروهى كه خواهان سعادتند از اين موقعيّت حدّاكثر استفاده را نموده و در اين راه پرورش خاصّى پيدا مى‌كنند؛ ولى يك دسته از مردم هم سوء استفاده كرده و صفات بد و زشت درونى آنها بروز نموده و در لباس اعمال بد آنها مجسّم مى‌گردد و به اصطلاح در اين امتحان مردود و رفوزه مى‌شوند.

اين بود يكى از اسرار امتحانات الهى.

2-/ ثمره ديگر امتحان خداوند، كه مربوط به امتحانات دسته جمعى است اين است كه علاوه بر موضوع تربيت، شناخته شدن افراد صالح و فاسد، مؤمن و منافق و خوب و بد است. قرآن مجيد به اين نكته به لفظ «تمحيص» اشاره مى‌كند و مى‌فرمايد: «وَ لُيمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقُ الْكَافِرينَ؛ و تا خداوند، افراد با ايمان را خالص گرداند (و ورزيده مى‌شوند) و كافران را بتدريج نابود سازد». [1] 3-/ فايده سوم امتحان الهى، اتمام حجّت براى آن عدّه از مدّعيان دروغگوست كه در مواقع عادى هزار گونه ادّعا دارند و در مقام عمل هيچ! يعنى مرد سخن هستند نه مرد عمل، با امتحان و آزمايش وضع آنها روشن مى‌گردد.

اگر اين گونه افراد در بوته امتحان نيفتند و درون تهى خود را كه برخلاف ظاهر آراسته آنهاست، آشكار نكنند، ممكن است هم خودشان در اشتباه بمانند و هم ديگران؛ و كيفرهاى خدا، يا عدم الطاف الهى را ظالمانه فرض كنند؛ امّا امتحان پرده از روى كار آنها بر مى‌دارد و آنها كه فلز وجودشان بى‌ارزش است اما پوششى از آب طلا به رويش كشيده‌اند به مصداق شعر معروف:

پوشش ظاهرى كنار مى‌رود و حقيقت وجودشان بر خودشان و ديگران آشكار مى‌گردد؛ اين است فلسفه آزمايش‌هاى الهى!

[1]. سوره آل عمران، آيه 141.