2- آيا نظم جهان دليل بر مخلوق بودن جهان است؟

سؤال‌

روشنترين دليلى كه براى اثبات صانع مى‌آورند دليل نظم است و البتّه نتيجه‌اى كه از اين دليل بايد گرفت، اين است كه جهان ناظم و مدبّرى دارد چنان كه ما خودمان در اشياى اين جهان تصرّف نموده و ايجاد نظم مى‌كنيم؛ ولى از اين دليل نمى‌توان نتيجه گرفت كه موجودات اين جهان خالق و آفريننده‌اى دارند.

پاسخ‌

همان‌طور كه گفته شد روشنترين دليل بر وجود خداوند برهان نظم است چون در هر قسمتى از موجودات نظم و نقشه و حساب به چشم مى‌خورد و هر موجودى كه اين طور باشد دليل آن است كه از مبدأ دانا و توانايى صادر گرديده است.

امّا بحث درباره اين كه آيا اداره كننده موجودات اين جهان و نظم دهنده آنها اين موجودات را از عدم به وجود آورده است، بحث ديگرى است كه در مبحث خداشناسى از راه ازلى نبودن مادّه ثابت شده است؛ زيرا وقتى كه ثابت شده مادّه نمى‌تواند ازلى باشد، حتماً بايد آفريننده و ايجاد كننده‌اى داشته باشد كه آن را از عدم به وجود آور است. خلاصه اين كه برهان نظم تنها براى اثبات حكومت‌