3. چون چهره اصلى آنها براى بسيارى از مردم ناشناخته است درگيرى مستقيم و مبارزه صريح با آنها كار مشكلى است.

4. آنها پيوندهاى مختلفى با مؤمنان دارند (پيوندهاى سببى و نسبى و غير اينها) و وجود همين پيوندها مبارزه با آنها را پيچيده‌تر مى‌سازد.

5. آنها از پشت خنجر مى‌زنند و ضرباتشان غافلگيرانه است.

اين جهات و جهات ديگرى سبب مى‌شود كه آنان خسارت‌هاى جبران‌ناپذيرى براى جوامع به بار آورند؛ به همين دليل براى دفع شرّ آنها بايد برنامه‌ريزى دقيق و وسيعى داشت.

در حديثى آمده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

«انّى لا أخافُ عَلى‌ امَّتي مُؤمِناً وَلا مُشرِكاً امّا المُؤمِنُ فَيَمنَعُهُ اللّهُ بِايمانِهِ وَامّا المُشرِكُ فَيَقْمَعُهُ اللّهُ بِشِركِهِ وَلكِنّي أخافُ عَلَيكُم كُلَّ مُنافِقٍ عالِمِ اللّسانِ يَقولُ ما تَعرِفُونَ وَيَفعَلُ ما تُنكَرُونَ‌

؛ من بر امّتم نه از مؤمنان بيمناكم، نه از مشركان، چرا كه مؤمن ايمانش مانع ضرر اوست و مشرك را خداوند به سبب شركش رسوا مى‌كند، ولى من از منافق بر شما مى‌ترسم كه از زبانش علم مى‌ريزد (و در قلبش كفر و جهل است) سخنانى مى‌گويد كه براى شما دلپذير است، امّا كارهايى (در پنهانى) مى‌كند كه زشت و ناپسند است». [1]

نشانه‌هاى منافقان در روايات‌

در حديثى امام على عليه السلام فرمود:

«لِلمُنافِقينَ عَلاماتٌ يُعرَفُونَ بها، تَحِيَّتُهُم لَعنَةٌ وَطَعامُهُم تُهمَةٌ وَغَنيمَتُهُم غَلُولٌ. لا يَعرِفُونَ المَساجِدَ الّا هَجراً وَلا يَأتُونَ الصَّلاة الّا دُبُراً مُستَكبِرونَ لا يَألَفُونَ وَلا يُؤلَفُونَ خُشُبٌ بالليل صُخُبٌ بِالنَّهارِ

؛ براى منافقان نشانه‌هايى است كه به آنها شناخته مى‌شوند: سلامشان نفرين است و خوراكشان تهمت و ارمغانشان خيانت. مساجد را نمى‌شناسند، مگر متروكه‌اى و نماز را به‌جا نمى‌آورند مگر در آخر وقت، تكبّر مى‌ورزند. نه با كسى خو مى‌گيرند و نه كسى با

[1]. نهج‌البلاغه، نامه 27.