اعتماد و تكيه‌گاه انسان فقط خدا باشد. در اين صورت متوجّه مى‌شود كه بندگان خدا چيزى نيستند كه او بخواهد برايشان چهره عوض كند، چون وقتى كه نظرش به خداست، ديگر مردم مبدأ سود و زيان نخواهند بود و سود و زيان در دست خداست. عزّت و ذلّت هم در دست خداست. پيروزى و شكست هم در دست خداست. دست اين بندگان نيست كه من بخواهم به‌خاطرشان هر روز خودم را در چهره دلخواه آنان قرار بدهم و خودم را عوض كنم.

بنابراين تقويت مبانى توحيد، ايمان و عشق به خدا، قلب را از مهر او لبريز كردن و سر تا پا به وجود او محبّت داشتن، از جمله عواملى است كه باعث مى‌شود نفاق و دوگانگى شخصيّت را از انسان دور كند، چرا كه عامل مهمّ پيدايى آن دورى از خداوند است. ما هر چه تحقيق كنيم مى‌بينيم ريشه تمام خوشبختى‌ها معرفت و عشق به خداست. خميرمايه تمام افتخارات و مايه همه آرامش‌ها، به خدا دل بستن و از غير او دل كندن است. تعبير جالبى دارد آن شاعر كه مى‌گويد: اين قلبى كه در سينه من است اگر براى تو نتپد و حركت نكند به چه كار مى‌آيد و اگر اين جان فداى تو نشود براى من چه ارزشى دارد. وقتى انسان به اين مرحله رسيد محال است كه منافق شود.

سرچشمه نفاق و نشانه‌هاى منافقان‌

نفاق در اسلام از زمانى به وجود آمد كه پيامبر صلى الله عليه و آله به مدينه هجرت كرد و پايه‌هاى اسلام قوى و پيروزى آن آشكار شد. وگرنه در مكّه تقريباً منافقى وجود نداشت، زيرا مخالفان قدرتمند هر چه مى‌خواستند آشكارا بر ضدّ اسلام مى‌گفتند و انجام مى‌دادند و از كسى پروا نداشتند و نياز به كارهاى منافقانه نبود.

امّا هنگامى كه نفوذ و گسترش اسلام در مدينه، دشمنان را در ضعف و ناتوانى قرار داد ديگر اظهار مخالفت به‌طور آشكار دشوار و گاه غيرممكن بود. لذا دشمنان شكست‌خورده براى ادامه برنامه‌هاى تخريبى خود تغيير چهره داده،