6. نداشتن يك خط و فكر و مكتب‌

كسى كه بى‌خط است هر جا رود به رنگ همان‌جا درمى‌آيد، ولى كسى كه صاحب خطّى بوده و مبنا و مكتبى داشته باشد منافق نمى‌شود.

از جمله آثار و عواقب دوچهرگى اين است كه انسان گرفتار يك سلسله از گناهان مى‌شود، زيرا انسان دوچهره بايد دروغ بگويد تا بتواند هر دوچهره‌اش را حفظ كند. به عبارت صحيح‌تر، بايد خائن، كذّاب، چاپلوس، رياكار و متظاهر باشد و ديگر صفات ناپسند كه از حوصله بحث ما خارج است.

انواع دورويى:

1. دورويى نزد مردم‌

دورويى نزد مردم اين است كه « «وَإِذَا لَقُوا الَّذِينَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَى‌ شَيَاطِينِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِءُونَ»؛ و هرگاه افراد باايمان را ملاقات مى‌كنند، مى‌گويند: «ما ايمان آورده‌ايم!» ولى هنگامى كه با شيطان‌ها (و هم‌كيشان) خود خلوت مى‌كنند، مى‌گويند: «ما با شماييم! ما فقط (آنها را) استهزا مى‌كنيم!». [1]

2. دورويى نزد خدا

دوچهرگى نزد خدا اين است كه انسان گاهى در مقام عبادت و اطاعت الهى برمى‌آيد و « «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ»؛ تو را مى‌پرستيم و از تو يارى مى‌جوييم». [2] مى‌گويد: خدايا تكيه‌گاه و پشتيبان من فقط تويى، ولى در مقام عمل به تنها چيزى كه تكيه و اعتماد ندارد خداوند متعال است و بندگى تنها كسى را كه به‌جا نمى‌آورَد خداست. از سويى دم از اسلام و قرآن مى‌زند و- العياذ باللّه- در مقام عمل، يعنى به دوراهى‌ها كه مى‌رسد تقوا را فراموش مى‌كند. يعنى اين آدم به خدا هم دروغ مى‌گويد. مثلًا در تشهّد مى‌گويد:

أشهَدُ أن لَاإله‌إلّااللّه‌

و باز تأكيد مى‌كند

[1]. سوره بقره، آيه 14.

[2]. سوره فاتحه، آيه 5.